Jaarplan 2022

2022: De NBA biedt ondersteuning in een onzekere tijd

De huidige klimaatrisico’s en benodigde duurzaamheidstransitie behoren tot de grootste maatschappelijke en economische uitdagingen sinds generaties; de impact en de financiële consequenties zijn ongekend. Deze ontwikkeling is door het Parijsakkoord, de EU, en de Nederlandse overheid op gang gebracht en deels geformaliseerd, onder meer door het nationale Klimaatakkoord en de Europese Green Deal. Dit vraagt per ommegaande een omgevings- en risicoanalyse van ondernemingen naast de verplichtingen vanuit bijvoorbeeld EU-regels. Het kan zelfs impact hebben op de continuïteit. Via de jaarrekening wordt van elke onderneming verwacht dat deze inzicht geeft in de impact, de plannen en risico’s. Dat kunnen ook financiële risico’s betreffen zoals waardering van of geschatte economische levensduur van activa die al in de jaarrekening 2021 moeten worden verwerkt. Op het terrein van duurzaamheidsimpactanalyse en de informatieverstrekking daaromtrent is dus voor accountants in de komende jaren een zware rol weggelegd. Een nieuwe Europese richtlijn jaagt de ontwikkelingen op dat terrein verder aan. Niet voor niets presenteerde de NBA in januari 2020 een publieke managementletter met de titel “Klimaat is financieel”.
Door de NBA wordt de komende jaren stevig ingezet op dit thema. Via webinars en ronde-tafelbijeenkomsten wisselen we ervaringen en kennis uit, verkrijgen we een blik van buiten en bespreken we dilemma’s, zoals we dat ook rondom de NOW hebben gedaan. Aan leden wordt ondersteuning geboden in de concrete uitwerking en toepassing van nieuwe regels.

Ook verwacht het maatschappelijk verkeer van de accountant krachtige signalen als het gaat om fraude, corruptie en dreigend faillissement. Het gaat hierin in eerste instantie om verhoogde waakzaamheid en heldere toelichting in de controleverklaring. Maar fraude vraagt om meer dan waakzaamheid. Het vraagt om een diep besef van elke accountant van haar of zijn rol in het proces, en de beschikbaarstelling van voldoende mensen en middelen.

Het herstel van vertrouwen in het accountantsberoep vordert langzaam, maar zeker. Vorderingen die door de minister van Financiën aangestelde Kwartiermakers nauwlettend worden gevolgd. Om de versnelling te bevorderen heeft de Stuurgroep Publiek Belang voor 2022 een ambitieus programma opgezet, gericht op verdere verbetering van de controlekwaliteit. Het programma Future of the Audit is daar een voorbeeld van. Kantoren, NBA en SRA werken in deze programma’s aan meer transparantie over de controlewerkzaamheden en kennisdeling ten aanzien van fraude, continuïteit en cultuur.   

Met name in het mkb-segment heeft de accountant nog altijd de handen vol aan de ondersteuning van ondernemers die hard zijn geraakt door de coronapandemie en de beperkende maatregelen van het kabinet. Bij de verantwoording van steungelden, maar ook bij het adequaat inspelen op nieuwe omstandigheden, is de rol van de accountant onmisbaar. Vanuit de NBA wordt de accountant ook in 2022 gevoed met actuele en relevante informatie, onder meer via het NBA Helpt-programma.  Waar relevant wordt samen opgetrokken met de SRA. De NBA en de SRA hebben hiervoor een gezamenlijk plan opgezet. Daarnaast investeert de NBA opnieuw in de imagocampagne die de accountant in dit segment zichtbaarder moet maken.

Last but not least is er de structurele krapte op de arbeidsmarkt. We zien tekorten in de audit-sector: kantoren zitten om vaak tientallen gedreven en kundige accountants verlegen. De instroom van jonge accountants gaat te langzaam. De schaarste vloeit voort uit het groeiende takenpakket, de zwaarte van de opleiding, maar ook de reputatie van het beroep speelt een rol. De NBA werkt hieraan, bijvoorbeeld via de NBA Impact Challenge, een campagne gericht op verhoogde instroom van jonge beroepsgenoten. Daarnaast zet de NBA in op efficiëntiebevorderende instrumenten, zoals de inzet van technologie, met name data-analyse, en kennisdeling.

Dat alles vraagt om een flexibele en vitale beroepsorganisatie, die zorgt voor verbinding tussen leden, uitwisseling van kennis en een goede relatie met maatschappelijke stakeholders. Een efficiënte, data-gedreven organisatie, die snel kan inspelen op wijzigende omstandigheden en nieuwe vragen. Wij breiden onze organisatie daarom in 2022 verder uit. Ook de nieuwe inrichting van de NBA, met actieve faculties en communities, moet bijdragen aan een organisatie met trots, lef en daadkracht. Een organisatie die de schakel vormt tussen een relevante beroepsgroep en een samenleving met hoge verwachtingen.

Ondersteunen bij duurzaamheidsrapportage

Wereldwijd neemt het besef toe dat verduurzaming van onze economie en maatschappij geen keuze is, maar noodzaak. In het bijzonder zijn klimaatdoelen zoals CO₂-reductie maar ook het behoud van natuurlijke hulpbronnen en biodiversiteit dé vraagstukken van onze tijd. De urgentie hiervan vertaalt zich in snel toenemende verplichtingen voor organisaties om hierover verantwoording af te leggen, met name vanuit de EU.

In samenhang met de financiële cijfers komt betrouwbare, vergelijkbare en controleerbare duurzaamheidsinformatie centraal te staan voor organisaties, zowel intern als extern. Dit vraagt om integrale implementatie ervan in de bedrijfsvoering, rapportage en controle. Het vereist tevens een diepgaande omgevings- en risicoanalyse van de onderneming. Dit geeft kansen maar ook bedreigingen en kan zelfs impact hebben op de continuïteit. Via de jaarrekening wordt van de onderneming verwacht dat deze inzicht geeft in de impact, de plannen en risico’s alsmede in hoeverre dit effect heeft op de waardering van activa en passiva, belangrijke schattingen of toelichting daaromtrent. De dit jaar door de NBA uitgebrachte Handleiding duurzaamheid: Klimaat biedt accountants in business, intern en openbaar accountants belangrijke handvatten hoe hiermee om te gaan.

De duurzaamheids- en energietransitie betekent ook een verdere verbreding van de scope van het werk van accountants en financials. De NBA faciliteert, informeert en motiveert haar leden om deze nieuwe rol waar te maken door kennis te delen en te ontwikkelen over cruciale ontwikkelingen ten aanzien van verduurzaming. Het thema duurzaamheid maakt integraal onderdeel uit van het werkveld van de nieuwe faculties. Daarnaast is de community Planet Finance dé plek waar leden en niet-leden elkaar op dit terrein vinden en inspireren.

De vanaf 2023 geldende EU Richtlijn ‘Corporate Sustainability Reporting Directive’ (CSRD) zal zowel voor grote organisaties, het mkb, als voor accountants grote gevolgen hebben. Vooruitlopend hierop zal de NBA in 2022 accountants helpen bij de implementatie van deze nieuwe vereisten op het gebied van duurzaamheidsverslaggeving. Beroepsbrede ondersteuning, omdat naast openbaar accountants ook accountants in business een cruciale rol hebben. Zij zijn immers verantwoordelijk voor de risicoanalyse en -beheersing, het vaststellen van de (financiële) impact en het opstellen van duurzaamheidsrapportages.

Tot slot Klimaat is financieel; geen aandacht besteden aan de effecten van klimaatveranderingen en –maatregelen levert financiële risico’s op voor ondernemingen en dat heeft ook nu al zijn effect op de reguliere audit. Via webinars, de community Planet Finance en via rondetafels zullen we komend jaar ervaringen en kennis uitwisselen, de blik van buiten naar binnen halen en dilemma’s bespreken, zoals we dat ook rondom de NOW hebben gedaan. Leden bieden we verder ondersteuning bij de concrete uitwerking en toepassing van nieuwe regels.

Continuïteitsparagraaf meer dan alleen een papieren verantwoording

Als de continuïteit van een onderneming wegvalt en een organisatie failliet gaat, komt snel de vraag of tijdig voldoende gewaarschuwd is door de organisatie én de accountant. Adequaat handelen van accountants in situaties van mogelijke discontinuïteit, bijvoorbeeld als gevolg van duurzaamheidissues, is essentieel voor het vertrouwen in het beroep en daarmee één van de belangrijkste thema’s voor de sector.

Accountants worden over boekjaar 2022 mogelijk verplicht een aparte continuïteitsparagraaf op te nemen in hun controleverklaring, zelfs wanneer er geen twijfel bestaat over de voortzetting van de organisatie. In 2021 heeft de NBA hiervoor aangepaste Standaarden geconsulteerd die nog definitief moeten worden vastgesteld. Deze verplichting is méér dan een papieren verantwoording. Het verplicht de controlerend accountant om continuïteitsrisico’s met de onderneming te bespreken, en het zet de onderneming aan tot een diepgaandere analyse van de eigen situatie. De voorbereidingen hierop zijn in 2021 in gang gezet in de vorm van een rapporteringspilot over verslagjaar 2020  en met het verder uitwerken van de stappen die een accountant moet doorlopen in het rapporteringsproces, zodat accountants alvast kunnen proefdraaien. Belangrijk in deze context is een data- en oorzakenanalyse, gebaseerd op faillissementen die zich het afgelopen decennium in Nederland hebben voorgedaan. De ‘faalfactoren’ die hieruit naar voren komen vormen de basis voor acties die moeten leiden tot een effectiever handelen van accountants bij dreigende faillissementen.

Het thema continuïteit is temeer van belang nu de overheidssteun in het kader van corona afloopt en het aantal faillissementen mogelijk weer zal toenemen. Voorlopig spelen accountants nog een belangrijke rol bij de verantwoording van alle steunmaatregelen. In 2022 blijft de NBA haar leden daarom ook onverminderd bijstaan via 'NBA Helpt!' met de nieuwste inzichten rondom die steunmaatregelen en gerichte ondersteuning op het verplicht rapporteren over continuïteit.

Fraudepreventie vraagt om een gezamenlijke aanpak

Het maatschappelijk verkeer verwacht van de accountant een actieve rol bij het signaleren van fraude en corruptie. Daarom wordt de aandacht die de accountant hieraan besteedt in het kader van de jaarrekeningcontrole steeds explicieter.

In 2021 is gewerkt aan invoering van de verplichte paragraaf over fraudewerkzaamheden in de controleverklaring. Dit jaar heeft de NBA hiervoor aangepaste Standaarden geconsulteerd die nog definitief moeten worden vastgesteld.  De verplichting gaat voor oob-organisaties mogelijk al gelden met ingang van het verslagjaar 2021. Accountants van Nederlandse AMX- en AEX-fondsen rapporteren nu al over fraude in hun controleverklaring, zo blijkt uit recent onderzoek. Vanaf verslagjaar 2022 gaat de rapporteringsverplichting mogelijk ook gelden voor de wettelijke controles van de overige organisaties. 

Daarnaast is onderzoek verricht naar de inzet van forensische expertise. Op basis hiervan worden verbetervoorstellen ontwikkeld.

Met de SRA, de accountantskantoren, de verantwoordingsketen (bedrijven, commissarissen, aandeelhouders) en de opsporings- en handhavingsketen (FIU-NL, BFT, FIOD, Belastingdienst en meldpunt Accountants Nationale Politie) werkt de NBA aan het ontwikkelen van guidance. Kennisdeling tussen deze partijen moet uiteindelijk leiden tot een betere ‘gereedschapskist’ voor de accountant in het veld en een publieke managementletter in 2022 die ertoe oproept om fraude in de keten te bestrijden.

Complexe en kritische samenleving stelt hoge(re) eisen aan controlekwaliteit

De kwaliteit van de controle staat onverminderd hoog op de NBA-agenda. De door de minister aangewezen kwartiermakers hebben de opdracht gekregen de voortgang op het gebied van kwaliteitsverbetering van de accountantssector te monitoren en houden de vinger strak aan de pols.

De verbeterinspanningen van de sector zelf staan onder regie van de Stuurgroep Publiek Belang, een samenwerkingsverband van oob-kantoren, SRA, NBA en het Platform niet-oob. De Stuurgroep heeft een ambitieus programma ontwikkeld de afgelopen jaren, met doelstellingen die stelselmatig worden geëvalueerd en aangescherpt. Naast de reeds vermelde projecten op het gebied van fraude en continuïteit werkt de stuurgroep aan de duurzame verankering van een kwaliteitsgerichte cultuur en vernieuwing van de audit.

Specifieke aandacht gaat uit naar de niet-oob-kantoren. Ook van hen wordt verwacht dat zij de verbetermaatregelen doorvoeren, maar zij hebben daartoe minder middelen tot hun beschikking dan de grotere kantoren. Daarnaast moeten ze zich voorbereiden op het toezicht dat per 1 januari 2022 door de AFM wordt uitgevoerd, en zal een deel van de niet-oob-kantoren een RvC moeten installeren. De noodzakelijke begeleiding van deze kantoren wordt georganiseerd vanuit het Platform niet-oob, waarin naast de SRA en de NBA ook een aantal kantoren is vertegenwoordigd.

Ook is het zaak dat de inspanningen die de sector de afgelopen jaren heeft verricht zichtbaar worden. Naast de rapportages van de toezichthouder vormen de Audit Quality Indicators (AQI’s) daartoe een belangrijk instrument. De NBA zal naar verwachting de wettelijke opdracht krijgen om de AQI’s te beheren. In voorbereiding daarop is de beroepsorganisatie reeds gestart met een verkenning van de benodigde data-uitwisseling en de inrichting van een dashboard.

Een andere wettelijke taak die nieuw is voor de NBA betreft de bevoegdheid om een accountant toe te wijzen aan organisaties die geen accountant kunnen vinden, waarbij we  ervan uitgaan dat dit alleen het geval is voor het oob-segment. Ook hier treft de NBA – vooruitlopend op de feitelijke besluitvorming – alvast de nodige voorbereidingen.

Een vernieuwingsimpuls is ook van toepassing op het regelgevend proces en het Adviescollege voor Beroepsreglementering (ACB) dat daarvoor verantwoordelijk is. Zo wil de NBA externe stakeholders vanaf 2022 meer betrekken bij het richting geven aan de werkzaamheden van het ACB.

Mkb-ondernemers kunnen rekenen op hun accountant

In een aantal sectoren zijn mkb-ondernemers zwaar getroffen door de coronapandemie en de beperkende maatregelen zoals de lock down. Voor de meesten van hen geldt, dat zij de ondersteuning van hun accountant hard nodig hebben. Accountants hebben dan ook veel vragen van ondernemingen gekregen over de aanvraag van corona-gerelateerde steunmaatregelen en hebben veel energie gestoken in de controle ervan.

Daarom is er bij de vele webinars die de NBA in het kader van NBA Helpt! heeft georganiseerd, veel aandacht geweest voor specifieke mkb-issues. In 2022 zetten we de ondersteuning voort. Via de helpdesk, maar ook in op deze doelgroep gerichte webinars vertalen we de actuele regelgeving steeds zo praktisch mogelijk voor onze mkb-leden.

De aandacht voor het mkb en de mkb-praktijk strekt uiteraard breder. In 2021 heeft de NBA samen met de SRA een mkb-agenda opgesteld, zodat de mkb-accountant ook in de toekomst van toegevoegde waarde blijft. Op deze agenda staan projecten op het gebied van kwaliteitsindicatoren, beroepsprofiel en certificeringsbevoegdheid, regelgeving en duurzaamheid. Ook is er een initiatief gestart om een onderzoekscentrum voor het MKB op te richten, als opvolger van NEMACC

Om inzichtelijk te maken wat een mkb-accountant onderscheidt van andere financieel professionals, wordt de campagne Mkb-ondernemers rekenen op hun accountant in 2022 voortgezet. Uit het Motivaction-onderzoek blijkt dat mkb-ondernemers veel vertrouwen hebben in hun accountants. Er liggen echter nog kansen voor mkb-accountants om hun meerwaarde, veelzijdigheid en uitgebreide kennis beter te etaleren. De campagne toont de mkb-accountant als ideale sparringpartner op velerlei terrein.

Aantrekkelijkheid van het beroep benadrukken

De krapte op de arbeidsmarkt speelt ook het accountantsberoep grote parten. Bovendien is er veel keuze voor de jongste generatie met een economisch profiel.

Met de NBA Impact Challenge informeert de NBA scholieren en studenten over de opleiding accountancy en het accountantsberoep. Door het spelen van de challenge ervaren jongeren wat het beroep zoal inhoudt. Met de challenge en optredens van accountants en Young Profs op scholen, wil de NBA het imago van de accountant verbeteren, de verschillende beroepsmogelijkheden laten zien en jongeren enthousiasmeren voor het vak. Zo wil de NBA de instroom in de opleiding en in het beroep bevorderen.

In 2022 gaan we door met de NBA Impact Challenge. We doen dit met onze leden in de rol van ambassadeur of boegbeeld. De NBA werkt daarbij intensief samen met decanen, docenten en andere professionals (havo, vwo, hbo en universiteit) die zich bezighouden met studiekeuzes van jongeren. Daarnaast probeert de NBA jongeren te bereiken via social media, vooral Instagram.

Accountant en digitale samenleving

De coronacrisis bevestigt eens temeer het grote belang van een goed werkende digitale samenleving, ook voor accountants. Digitale technieken die werken, adviseren en controleren op afstand mogelijk maken.

SBR (Standard Business Reporting) - de nationale standaard voor de digitale uitwisseling van alle bedrijfsmatige rapportages – is een belangrijke pijler van die digitale samenleving. Door gegevens eenduidig te ‘labelen’ in de administratie kan met één druk op de knop worden gerapporteerd aan verschillende partijen. Ook accountants zijn hierbij cruciaal.

2022 is het eerste jaar dat alle beursgenoteerde ondernemingen digitaal (op basis van ESEF: European Single Electronic Format) moeten deponeren. Een voor accountants spannend jaar omdat dan duidelijk wordt of de door accountants ontwikkelde methodiek om een dergelijke deponering te controleren, echt werkt. Vanaf boekjaar 2023 gaan de SBR-verplichtingen voor alle controleplichtige bedrijven gelden. Voor 2022 betekent dat: ontwikkelingen volgen, afstemmen met ketenpartners, aandragen van geschikte assurance-oplossingen en het starten van pilots.

In 2022 blijft de NBA ook inzetten op toepassing van RGS (Referentie GrootboekSchema) voor het ontsluiten van basisadministratie van bedrijven. Met RGS kunnen accountants klanten beter adviseren en ondersteunen, doordat het opstellen van rapportages minder tijd kost en zij een beter overzicht krijgen van de financiële situatie van hun klant. Doordat RGS gekoppeld is aan SBR, is toepassing in de gehele financiële keten mogelijk.

Naast de vele kansen liggen ook bedreigingen op de loer, zoals cybercrime. Cybersecurity als onderwerp blijft dan ook nadrukkelijk op de agenda van het beroep staan de komende jaren. Het betreft hier onder andere de samenwerking met IT-auditors en de toepassing van de recent vernieuwde controlestandaard 315.

NBA 3.0: Relevant blijven voor de toekomst

Een solide betekenisvolle beroepsorganisatie vergt een brede focus. Een die zich niet alleen richt op leden, maar vooral op ontwikkelingen in de sector, markt en samenleving. Dit geldt ook voor de NBA. Een nieuwe structuur waarin de NBA vooral oog heeft voor de ontwikkeling van het beroep. En een cultuur waarin leden elkaar vinden op beroepsthema’s, van elkaar leren en waarin de beroepsorganisatie luistert en faciliteert. De NBA-governance, met faculties en communities, moet hierin voorzien.

2021 was het eerste jaar van de transitie naar een nieuwe structuur met de start van de eerste communities op het NBA Community platform en de installatie van de besturen van de vier faculties: Ethiek, Cultuur & Gedrag; Business & Management; Opstellen, Samenstellen en Verantwoorden en Audit & Assurance. Binnen deze faculties gaat het vooral om het gezamenlijk ontwikkelen, borgen en ontsluiten van kennis en vaardigheden die aansluiten op het toekomstige beroepsprofiel van accountants.

In 2022 worden de eerste resultaten zichtbaar voor de leden. Dit kunnen onderzoeken, handreikingen, casuïstiek, vakliteratuur, cursussen, of bijeenkomsten zijn. Tools waarmee accountants op basis van hun eigen werkzaamheden, ambities en carrièreperspectief hun kennis en vaardigheden toekomstbestendig kunnen maken.

Daarmee vormen profielen, programma’s en output van de faculties ook belangrijke input voor de door de leden op te stellen PE-Portfolio’s. 2021 is het eerste jaar dat alle PE-plichtige leden de overstap hebben gemaakt naar het nieuwe PE-systeem. Op basis van ervaringen van de leden en de toetsing zal de NBA ook in 2022 de leden blijven ondersteunen.

Om op toekomstige taken voorbereid te zijn en om nieuwe competenties te verwerven zet de NBA vanaf 2022 stevig in op het traject Fit for purpose. Een traject waarbij het bureau forse investeringen doet in scholing van bestaande medewerkers en op het aantrekken van nieuwe. Naast nieuwe vacatures in het kader van ‘Datagedreven organisatie’ en verdere professionalisering van de organisatie als gevolg van NBA 3.0, neemt de NBA ook alvast een voorschot op de verwachte uitstroom. Concreet betekent dit dat de komende jaren circa 25 vacatures moeten worden vervuld in een uitdagende arbeidsmarkt.

Met het in 2021 gestarte programma ‘Datagedreven Organisatie’ wil de NBA in- en externe data gebruiken voor het genereren van nieuwe inzichten waarmee ze de leden optimaal kan ondersteunen. Hiervoor zijn in 2021 eerst de benodigde bedrijfscompetenties voor de deelgebieden ‘data’, ‘proces & organisatie’, ‘mens’ en ‘technologie’ bepaald. Aan de hand van een inventarisatie van de huidige status van deze deelgebieden is een roadmap opgesteld. Met de uitvoering van de in de roadmap opgesomde activiteiten wordt begin 2022 gestart.