'Niet het protocol, maar het maatschappelijk belang staat voorop'
Accountantscontroles in de publieke en semi-publieke sector kunnen onderwerp zijn van een review door de Auditdienst Rijk (ADR). Aarjen Slot, auditmanager bij de ADR, ziet dat 'de accountant' intussen gewend is aan dat instrument. Tegelijkertijd waarschuwt hij dat een review geen schrikbeeld moet worden. "Wij hebben daarom oog voor de context en voor de proportionaliteit van onze bevindingen. Bovendien kijken we niet alleen of protocollen gevolgd zijn, maar ook of die protocollen zelf wel deugen."
15 juli 2019
Geert Dekker
Het controlewerk dat accountants uitvoeren kan door meerdere partijen onder de loep genomen worden. De accountant kijkt daar inmiddels niet meer van op. "Dat heeft het voordeel dat de samenwerking met de kantoren heel prettig en soepel verloopt", zegt Aarjen Slot, bij de ADR verantwoordelijk voor de reviews op controles van de Sisa-bijlage. Sisa staat voor Single information, single audit: de manier waarop lagere overheden aan het Rijk verantwoording afleggen over de gelden die ze in het kader van specifieke regelingen ontvangen - zo'n zeven miljard euro. Ook voerde Slot in het verleden onderzoek uit naar de kwaliteit van de accountantscontrole op de WNT-verantwoording, de Wet Normering Topinkomens.
'In ieder geval vind ik dat een review - welke dan ook - nooit het enige criterium kan zijn voor de kwaliteit van het werk van een accountant.'
De opmars van de review - zowel intern als extern - kan echter ook schaduwkanten hebben, zo merkt Slot op. Kern is het gevaar "dat we zo druk zijn met het voldoen aan allerlei regeltjes dat we het zicht op de materie verliezen, dat we vergeten wat eigenlijk de bedoeling is". Zo hier en daar komt hij dat tegen, zegt hij. "Het ligt eraan hoe kantoren hiermee omgaan, het ligt eraan hoe toezichthouders en andere belanghebbenden hiermee omgaan. In ieder geval vind ik dat een review - welke dan ook - nooit het enige criterium kan zijn voor de kwaliteit van het werk van een accountant. Soms lijkt het daar wel op en dan leiden al die reviews tot een hoge druk waaronder het heel lastig is je te blijven concentreren op waar het echt om gaat: de vraag of de controle deugt of niet."
Zaligmakend
Met andere woorden: de nadruk op het volgen van protocollen mag vaak nodig zijn - kwaliteitsverbetering loopt zeker ook langs die lijn - maar zaligmakend is dat niet. Slot noemt het voorbeeld van een onderzoek dat in 2016 door de ADR werd verricht naar de kwaliteit van de accountantscontrole op de WNT-verantwoording. "In dat onderzoek kwalificeerden wij een aantal controles als ontoereikend en dat heeft terecht geleid tot meer aandacht voor het onderwerp. Maar de belangrijkste oorzaak van dat resultaat was dat de eisen ten aanzien van de controle-informatie die vergaard moest worden zo uitgebreid en complex waren, dat ze wel tot misverstanden en omissies móesten leiden."
Om die reden onderwierp de ADR ook meteen het controleprotocol rond de WNT aan een onderzoek. Daar kwamen voorstellen tot verbetering uit voort. "Het gaat per slot van rekening om het verbeteren van de accountantscontrole en in dat kader mag je ook best kritisch zijn op het normenkader. Het doel is immers niet het volgen van een protocol, het doel is dat in het maatschappelijk belang de toepassing van de WNT goed wordt gecontroleerd. In die context moeten dan ook de bevindingen uit de reviews bezien worden: die wezen er uiteindelijk namelijk niet op dat er iets mis was met de manier waarop de beloningen werden verantwoord. Die wezen er vooral op dat er iets mis was met de regels voor die controle."
'Het gaat per slot van rekening om het verbeteren van de accountantscontrole en in dat kader mag je ook best kritisch zijn op het normenkader.'
Specialistische kennis
Ook recente ontwikkelingen rond de reviews van de Sisa-controles maken duidelijk hoe genuanceerd de ADR omgaat met het review-instrument. Jarenlang hadden accountantsorganisaties grote moeite met deze verantwoording over specifieke uitkeringen, voornamelijk omdat het vaktechnisch zo'n complex terrein is. Niet alle kantoren waren in staat voldoende specialistische kennis op te bouwen of in huis te halen. In 2015 kon de ADR echter melden dat voor het eerst alle uitgevoerde reviews - ongeveer 25 - het predicaat toereikend hadden gekregen. Dat was mede het gevolg van de investeringen die kantoren hadden gedaan om die specialistische kennis op te bouwen.
Ook in de jaren daarna werden steeds positieve resultaten geboekt. Slot: "Op een gegeven moment moet je je dan afvragen wat je meer denkt te bereiken met meer reviews." In overleg met het ministerie van Binnenlandse Zaken en de Algemene Rekenkamer werd vervolgens het "weloverwogen besluit" genomen het aantal reviews te verminderen. Over het jaar 2017 waren het er zes. Of dat zo blijft, kan Slot echter niet zeggen. Want van de zes reviews leidden er drie tot bevindingen. "De kans bestaat dat het aantal reviews weer gaat toenemen en ook is niet uit te sluiten dat we weer op het aantal van 25 zullen uitkomen. Anderzijds: ook in dit geval hebben we de proportionaliteit van de bevindingen beoordeeld en de conclusie daarvan was dat het om ontoereikendheden ging waarvan de impact sterk beperkt is. Ze hadden in ieder geval geen invloed op de vraag of het geld van de specifieke regelingen op de juiste manier en aan de juiste mensen is besteed."
Hautain
'In de loop der jaren is men een trots gaan ontwikkelen met betrekking tot de kwaliteit van de Sisa-controles. Dat vind ik eerlijk gezegd mooi om te zien.'
Ook in andere opzichten zegt Slot positieve ontwikkelingen te zien bij accountantsorganisaties. De manier van omgaan met reviews kwam al aan de orde: "Van oudsher was de houding wel eens hautain, maar dat is nu niet meer aan de orde. De contacten zijn goed, de medewerking optimaal. Van onze kant zijn we ook volkomen transparant in wat we willen, dat helpt ook. Vaak komt het toch vooral neer op goede communicatie. Rond de Sisa-bijlage speelt wellicht ook mee dat het werkterrein overzichtelijk is. Het gaat landelijk om ongeveer vijftien kantoren. En mij valt vooral op dat men in de loop der jaren een trots is gaan ontwikkelen met betrekking tot de kwaliteit van de Sisa-controles. Dat vind ik eerlijk gezegd mooi om te zien."
Andere veranderingen in cultuur en gedrag ondersteunen dat, aldus Slot. "Er is meer openheid. Ik vind dat we alert moeten blijven op een cultuur waarin lastige vraagstukken omzeild worden uit angst het niet goed te doen, maar over het algemeen leren accountantsorganisaties dat het goed is als mensen zich kwetsbaar kunnen opstellen. Dat heeft ook te maken met veranderingen aan de top van die organisaties: die top komt dichter bij het beroep te staan. Het zijn nu vaker vaktechnisch meer geschoolde mensen die leiding gaan geven. Dat is een goede zaak."