'Ik zou het geweldig vinden als IFRS straks International Corporate Reporting Standards heet'
Wat moet de rol van de accountant zijn bij het rapporteren van niet-financiële informatie? In ieder geval speelt het verwachtingenmanagement een belangrijke rol, aldus hoogleraar auditing Dick de Waard. "Sommige zaken zijn niet of moeilijk controleerbaar. Dat is niet erg zolang iedereen dat maar begrijpt."
20 mei 2021
Peter Steeman
Hoe is het gesteld met de kwaliteit van niet-financiële informatie in jaarverslagen?
"Van Nederlanders wordt wel gezegd dat ze verhalenvertellers zijn. Ik heb twee jaar geleden op verzoek van het Planbureau voor de Leefomgeving een onderzoek gedaan naar de kwaliteit van de informatie over de CO2-uitstoot in jaarverslagen. Die rapportages zijn heel uitvoerig. Bedrijven schrijven veel over het belang van klimaatbeleid, strategie en governancestructuur, maar als je zoekt naar de echte prestaties wordt het minder. Hoeveel ton heb je uitgestoten in scope 1, hoeveel in scope 2 en hoeveel in scope 3? Vallen de resultaten mee of tegen? Dat soort informatie vind je maar zelden concreet terug in de verslagen. Al zijn er wel uitzonderingen. Een energiemaatschappij die veel betaalt aan CO2-rechten heeft zijn systeem wel op orde, want het management wil zeker weten dat ze er geen cent te veel aan uitgeven. Ook over sociale componenten wordt weinig concreets gerapporteerd. Daar heeft de EU-richtlijn - die grote beursgenoteerde bedrijven sinds 2017 verplicht te rapporteren over zaken als diversiteit, mensenrechten, corruptie en dergelijke - nog niet veel aan veranderd. Ik had gehoopt dat de richtlijn er toe zou leiden dat hiaten zouden worden opgevuld maar dat gebeurt maar mondjesmaat."
Paul Koster van de VEB pleit voor meer scenario-analyses in het jaarverslag en vindt dat accountants de consistentie van alle maatregelen moet beoordelen. Hoe realistisch is die wens?
"Daar zitten wel een paar haken en ogen aan. Wanneer een onderneming de impact van bepaalde maatregelen voorspelt – dat is wat je met een scenario-analyse doet - kijk ik als accountant vooral naar de berekeningen en modellen. Ik kan zien of je het model consistent hebt toegepast en of je deskundigen hebt geraadpleegd, maar het blijven inschattingen die ik als accountant nooit kan controleren. Ik kan niet zeggen of een scenario uit gaat komen. Dat is wel iets wat mensen er in gaan lezen. Je creëert een verwachting. Daarom is een goedkeurende verklaring bij een scenario-analyse een brug te ver. Je kan wel de impact meten van maatregelen wanneer ze zich voordoen. Hoe bijvoorbeeld de CO2-uitstoot verandert als je besluit dat je bepaalde grondstoffen niet meer gaat gebruiken. Ik ben het wel eens met Paul Koster dat bij de duurzaamheidsinformatie in jaarverslagen een partij moet zijn die aangeeft dat die informatie betrouwbaar is."
Is die assurance op niet-financiële informatie een taak van de accountant?
"In principe kan iedere onafhankelijke partij met kennis van zaken die taak uitvoeren. De accountant is wel een heel geschikte kandidaat omdat hij de onderneming al kent en de relatie ziet tussen financiële en niet-financiële informatie. Je moet die twee informatiestromen sowieso combineren om een uitspraak te kunnen doen over de toekomstbestendigheid van een onderneming. Je hebt informatie over de risico's en bedreigingen nodig om de financiële informatie te kunnen beoordelen.
De accountant is wel een heel geschikte kandidaat omdat hij de onderneming al kent en de relatie ziet tussen financiële en niet-financiële informatie.
Er is nog een argument dat pleit voor een assurance-rapport dat geschreven wordt door een accountant. Bedrijven luisteren over het algemeen naar hun accountant al zijn het soms pittige gesprekken. Ik heb zelf toen ik nog voor EY werkte bij multinationals duurzaamheidsverslagen beoordeeld. Een cliënt schreef in zijn jaarverslag dat ze de veiligste onderneming van Nederland waren omdat ze al drie jaar geen incident hadden gehad. Los van de vraag hoe relevant die claim is, is het voor een accountant onmogelijk om vast te stellen of dat klopt. Op mijn verzoek werd die zinsnede verwijderd."
Hoeveel waarde moet je aan de assurance op niet-financiële informatie hechten als de kwaliteit van die informatie matig is?
"Dat is een goede vraag. Een onderneming schrijft dat bij zijn toeleveranciers geen gebruik wordt gemaakt van kinderarbeid. Hoe ga je dat controleren? Daar kan je geen zekerheid over geven. Dat noemen accountants in hun assurance-rapport de inherente beperkingen. Sommige zaken zijn niet of moeilijk controleerbaar. Dat is niet erg zolang iedereen dat maar begrijpt. We kijken of het systeem zo is ingericht dat je het maximale doet om kinderarbeid te voorkomen. Je moet goed met elkaar afspreken over welke informatie je rapporteert. Het moet controleerbaar zijn. Je kunt wel schrijven dat je een beleid hebt, aangevuld met maatregelen en acties, om vast te stellen dat je toeleveranciers geen kinderarbeid gebruiken."
Bij de helft van de beursgenoteerde ondernemingen verschaft de accountant geen assurance op niet-financiële informatie. Hoe erg is dat?
"Ik zie het positiever. De helft betaalt vrijwillig een accountant voor die check omdat de raad van bestuur per se wil weten of ze het goed voor elkaar hebben. Daarmee laat je aan de buitenwereld zien dat je het serieus neemt. Veel bedrijven schrijven een duurzaamheidsverslag om zich te legitimeren. Dat kan je eerlijk doen met aandacht voor de dilemma’s maar het kan ook vervallen in een mooi verhaal. Daarom is de relevantie van wat je onderzoekt belangrijk. Veel bedrijven doen het nu al vijfentwintig jaar op basis van vrijwilligheid. Er is best wat bereikt, zeker bij de grote ondernemingen.
Ik zie het positiever. De helft betaalt vrijwillig een accountant voor die check omdat de raad van bestuur per se wil weten of ze het goed voor elkaar hebben.
In de projecten waar ik bij betrokken ben ligt de focus inmiddels op mkb-bedrijven. Hoe kunnen we de bewustwording van accountants in het mkb vergroten? De afgelopen drie jaar hebben we een executive-opleiding aangeboden voor accountants op het gebied van ESG. Die groepen zitten vol met accountants van kleinere kantoren. De volgende stap moet van de wetgever komen. Ik zou het geweldig vinden als IFRS straks International Corporate Reporting Standards heet. De kunst is niet te lang te bouwen aan een systeem met standaarden voor niet-financiële informatie. Begin gewoon."
Dick de Waard in het kort
Dick de Waard is als hoogleraar auditing verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast is hij hoogleraar corporate social responsibility aan de Universiteit van Curaçao. Van 1977 tot 2013 werkte hij als registeraccountant voor EY. Als oprichter en directeur van EY Climate Change and Sustainability Services stond hij in 1995 aan de wieg van de controle van geïntegreerde duurzaamheidsverslaggeving.