'Samen kunnen we Nederland wat mooier kleuren'
De FIOD, de opsporingsdienst van de Belastingdienst, zoekt meer mogelijkheden om samen te werken met het accountantsberoep. "We willen hetzelfde: een financieel veilig en integer Nederland", zegt Bert Langerak, directeur Opsporing. Vanzelfsprekend is die samenwerking niet. "Natuurlijk, er is huiver, er zijn dilemma's, ik weet het. Maar om te beginnen zouden we die dilemma's samen kunnen bespreken."
13 mei 2019
Geert Dekker
Eerst leken het incidenten. Maar het werden er meer. "In te veel zaken zie ik accountants die een bedenkelijke rol spelen", zegt Bert Langerak. De directeur Opsporing van de FIOD is zelf accountant. Het raakt hem daarom des te meer. "Maar ik ben een optimistisch mens, hoor. Ik weet dat 99 procent van mijn vakbroeders en -zusters gewoon deugt. Bovendien weet ik dat, als het fout gaat, het ook soms naïviteit is, of onbewust handelen. Maar toch: ik heb te veel gezien om te zeggen dat het incidenten zijn. Het gaat om meer dan incidenten."
'Als wij effectief willen zijn in ons streven naar een financieel veilig en integer Nederland, dan hebben wij de accountants gewoon nodig, punt uit.'
Langerak sprak hierover eerder met de NBA, toen samen met het Openbaar Ministerie. "Om onze zorgen te uiten en onze ideeën hierover uit te wisselen. We hebben toen gezocht naar mogelijkheden om hier samen iets aan te doen, bijvoorbeeld in de vorm van voorlichting." In vervolg daarop is de FIOD nu een nieuw 'samenwerkingsoffensief' gestart. Pure noodzaak, vindt de directeur Opsporing. "Als wij effectief willen zijn in ons streven naar een financieel veilig en integer Nederland, dan hebben wij de accountants gewoon nodig, punt uit. De tijd is voorbij dat we tegen burgers en bedrijven kunnen zeggen: gaat u maar rustig slapen, de overheid lost al uw problemen op. We zullen het echt samen moeten doen."
Daarom zoekt de FIOD de samenwerking met meerdere partijen: met maatschappelijke groeperingen, met (andere) overheidsinstanties, met het bedrijfsleven en met onderwijs- en wetenschapsinstellingen. Bovendien zoekt men nadrukkelijk internationaal de samenwerking: financiële fraudezaken zónder dat geldstromen de landsgrenzen passeren komen nauwelijks nog voor.
Om de tafel
In dat kader zegt Langerak dus dat de FIOD "de accountants nodig heeft". Dat dit niet meteen betekent dat de accountants ook de FIOD nodig hebben, beseft hij terdege. "Ik denk dat ik, als accountant in dienst van de overheid, soms makkelijk praten heb. Ik begrijp heel goed dat interne accountants, openbaar accountants en accountants in business in totaal verschillende krachtenvelden opereren en dat contacten met de FIOD daarin niet bepaald als alledaags worden gezien." Toch wil de opsporingsdienst zichzelf presenteren als een partij "waarmee je gewoon kunt praten, waarmee je gewoon om de tafel kunt zitten".
Ten overvloede voegt hij daaraan toe: "Het gaat ons natuurlijk in eerste instantie niet om de accountant. Als wij bijvoorbeeld onderzoek doen naar het witwassen van crimineel geld, dan is het uiteindelijke doel niet een bank te pakken nemen, maar die criminele geldstromen onderscheppen en afpakken als dat kan. Hetzelfde geldt voor accountants: wij willen niet accountants vervolgen, wij willen dat Nederlandse bedrijven de dingen netjes doen, zoals het hoort, en een goed functionerend accountantsberoep is daarbij een van de vereisten."
'Wij willen dat Nederlandse bedrijven de dingen netjes doen, zoals het hoort, en een goed functionerend accountantsberoep is daarbij een van de vereisten.'
Ongemak
Verwacht de FIOD dus meer van accountants dan ze nu 'leveren'? "Ik begrijp de dilemma's waar accountants mee worden geconfronteerd, laat ik dat vooropstellen", zegt Langerak. "Er zijn ook meestal geen makkelijke oplossingen als er fraudesignalen zijn. Maar ik vind wel dat de accountant zijn verantwoordelijkheid moet pakken richting maatschappelijk verkeer. Dus: vreemde transacties melden, nieuwsgierig zijn naar die transacties, doorvragen, kritisch zijn, waakzaam. Niet wegkijken bij signalen, maar ze juist opzoeken. Laat ik het zo zeggen: ik vind dat je als accountant het ongemak moet aangaan."
Andere regels, nieuwe voorschriften voor accountants: in die richting denkt de FIOD-directeur in het geheel niet, zegt hij. "Ten eerste niet omdat er volgens mij wet- en regelgeving genoeg is. Dit is veel meer een kwestie van je eigen houding en gedrag, de manier waarop je omgaat met die dilemma's. Ten tweede: wij willen juist het gesprek aangaan met de accountants, kijken wat we samen kunnen doen, samen ontdekken wat er nodig is om hierin stappen vooruit te maken. Zo'n gesprek begin ik niet met te stellen wat ík zou willen."
Spannend
Langerak is er juist van overtuigd dat FIOD en accountants van elkaar kunnen leren. "Laten we eerst eens duidelijk krijgen hoe de ander tegen de wereld aankijkt, dat is op zichzelf al interessant. Misschien vinden sommige accountants dat ook al spannend, maar ik denk niet dat dat nodig is. Nogmaals: er is begrip voor de dilemma's waarmee accountants geconfronteerd worden. Maar laat dat een goed gesprek niet in de weg staan. Om te beginnen zouden we die dilemma's samen kunnen bespreken."
Maar dat 'de accountant' waakzamer, kritischer, 'steviger' en meer onafhankelijk moet opereren dan in het verleden gebeurde, staat voor de FIOD als een paal boven water. Sinds het takenpakket van de opsporingsdienst in 2012 werd uitgebreid van alleen fiscale fraude naar ook witwas- en corruptiezaken heeft de dienst ongeveer 30 tot 35 accountants voor de tuchtrechter gedaagd. Langerak: "Dat zijn er te veel."
Verdienmodel
Een kritischer accountant is in ieders belang, betoogt hij. "Volgens mij kan het ook een verdienmodel zijn. Het is toch denkbaar dat degelijke en goede bedrijven juist een 'lastige' accountant meer waarderen dan één die altijd meebuigt. Staat een accountant of een accountantsorganisatie bekend als professioneel kritisch, dan kan dat voor dergelijke bedrijven een reden zijn juist die accountant of organisatie in te huren."
'Ik zeg over de FIOD wel eens dat wij Nederland wat mooier willen kleuren. Wij willen graag dat de accountant mee kleurt.'
Met andere woorden: een financieel veilig Nederland is een door alle partijen in de keten gedragen verantwoordelijkheid. "Het systeem beter maken, volgens mij willen we dat allemaal. Met dat doel proberen we een coalitie te smeden: private sector, toezichthouders, accountants, banken et cetera. Ik zeg over de FIOD wel eens dat wij Nederland wat mooier willen kleuren. Wij willen graag dat de accountant mee kleurt."
Verschoningsrecht
Wat overigens vaak genoeg al gebeurt, voegt Langerak daaraan toe. Zo wordt in het onderzoek van fraudezaken door bedrijven geregeld gebruikgemaakt van het werk dat forensisch accountants verrichten. "Als ons dat ter beschikking gesteld wordt, uiteraard." Dat gebeurt niet altijd, zoals bekend. Meer dan eens is dat een doorn in het oog van de FIOD en het belemmert een open samenwerking: "Dat het onderzoek van forensisch accountants steeds vaker onder regime van advocaten wordt uitgevoerd, dat vind ik wel bijzonder", zegt Langerak. "Het kan dan onder het verschoningsrecht vallen en in dat geval kunnen wij er niet zomaar over beschikken. Wij hebben hier veel discussies over en ik denk dat het de accountants ook aangaat: forensisch onderzoek is toch hun domein, maar op deze manier dragen ze dat over aan de advocatuur."
"Het gaat natuurlijk niet om het principe van het verschoningsrecht", benadrukt de directeur Opsporing. "De vertrouwelijkheid tussen advocaat en cliënt is een wezenlijk onderdeel van onze rechtsstaat en ik ben blij dat ik in een land leef waarin dat zo is geregeld. Want iedereen kan in een situatie terechtkomen waarin een beroep op dat recht gedaan moet worden. Maar in het huidige gebruik ervan zijn we naar mijn mening doorgeschoten. Ik noem het verschoningsrecht wel eens een kiezel in de schoenen van de opsporing. Een advocaat ertussen schuiven bij forensisch onderzoek en andere zaken: het helpt niet. Er wordt nu te pas en te onpas gebruik van gemaakt, maar ik zou terug willen naar de kern ervan, naar waar het ooit voor bedoeld was. Het zou mooi zijn als we dat met elkaar zouden kunnen oplossen."