Duurzaamheidsdilemma

Interview over ESG-fraude met Micha Soentpiet

'Er is een dunne grens tussen verleiden en misleiden'

'Vertel het eerlijke verhaal'. Dat is het advies van Micha Soentpiet, senior manager assurance bij PwC en lid van de projectgroep Greenwashing van de NBA, aan opstellers van ESG-rapportages. 'Wanneer je zelf de kpi's mag bepalen kan je een schijnwerkelijkheid creëren.'

Wat is ESG-fraude?

"Er is sprake van ESG-fraude als bedrijven claimen dat zij duurzamer zijn dan ze in werkelijkheid zijn. Vanuit het bedrijfsperspectief gaat het er om of je de regels overtreedt. Er zijn milieuwetten maar ook wetten met betrekking tot mensenrechten en corruptie. Je zegt duurzame houten tuinmeubelen te produceren maar toch blijkt dat er hout van oerbossen in is verwerkt. Vanuit het maatschappelijke verkeer bekeken is er sprake van greenwashing als je iets belooft dat je eigenlijk niet helemaal waarmaakt. Je verkoopt duurzame kleding maar de kleding bestaat slechts voor een deel uit echt duurzaam katoen. Of een luchtvaartmaatschappij zegt: wij zijn groen want we gebruiken kartonnen rietjes."

"Er is een dunne grens tussen verleiden en misleiden. Waar die grens ligt, wordt bepaald door de Autoriteit Consument en Markt, maar ook het maatschappelijk verkeer bepaalt die grens. Denk aan reputatieschade. Al die perspectieven komen samen bij de onderneming en uiteindelijk ook bij de accountant. Een kpi of andere bewering over kartonnen rietjes die een luchtvaartmaatschappij in zijn jaarverslag opneemt wordt door hem gecontroleerd en beoordeeld. Het is feitelijk juist wat is beschreven maar klopt het grotere plaatje wel? Als in het bestuursverslag vervolgens geen consistent verhaal verteld wordt kan de accountant daarover het gesprek met de klant aangaan. Hij kan de vinger op de zere plek leggen."

Wat zijn de dilemma's?

"De dilemma's zitten bij de opstellers van het jaarverslag. Vertel je het eerlijke verhaal? Zolang het nog is toegestaan om verschillende rapportageraamwerken te gebruiken en over zelfbedachte kpi's te rapporteren er niet snel sprake van fraude. Je kan bijvoorbeeld als bedrijf een overzicht geven van het aantal medewerkers dat een corruptietraining heeft gehad maar het is interessanter om te weten hoeveel medewerkers met een 'function at risk' de corruptietraining hebben gehad. Naarmate er meer standaardregels komen voor ESG zullen sommige bedrijven een inhaalslag moeten maken. Degenen die volgens hun eigen taxonomie dachten dat ze goed bezig waren, zijn misschien toch niet zo duurzaam. Voor accountants en ondernemingen kunnen dat moeilijke gesprekken worden. In eerdere jaren had de accountant het toch ook goed gevonden?"

Maakt meer regelgeving het risico van greenwashing dan niet minder?

"De druk op bedrijven neemt toe. Groene investeringsfondsen die duurzaam willen beleggen kijken scherp naar de ESG-kpi's. Steeds vaker worden aandeelhoudersvergaderingen een platform voor milieuorganisaties die een bedrijf op zijn duurzaamheid aanspreken. Banken nemen duurzaamheidsdoelen op in hun leveringsvoorwaarden. Voor de directie en het management zijn steeds vaker bonussen gekoppeld aan ESG-kpi's. En waar druk is, wordt gemanipuleerd. Een recent voorbeeld daarvan zag je onlangs bij een Amerikaanse bank. Die wilde zijn diversiteitsbeleid demonstreren met een kpi voor het aantal sollicitanten met een diverse afkomst per vacature. De cijfers waren indrukwekkend maar in de praktijk bleek de baan al te zijn vergeven voordat de sollicitanten met een meer diverse afkomst waren geïnterviewd. Van dergelijke frauderisico's moeten we ons als accountant bewust zijn. Bij fraude hoor je vaak: waar was de accountant? Dat moeten we voorkomen. Dat is ook de reden om de werkgroep Greenwashing op te richten. We willen bewustwording creëren en de discussie aanjagen rond het onderwerp."

Wat doe je als accountant met een ceo die al die duurzaamheid maar flauwekul vindt?

"Voor mij is dit geen dilemma. Zoiets bepaalt je focus als accountant. Het heeft gevolgen voor je risicoanalyse. Zeker bij nieuwe of complexe rapportageverplichtingen verwacht je dat de ceo zijn toptalenten hierop inzet. Maar als de ceo het flauwekul vindt, weet je een ding zeker: dat is hier niet gebeurd. De vraag is dan hoe betrouwbaar die rapportage is. Vergelijk het met een schaal vol knikkers. Zijn die knikkers nauwkeurig in rijen van tien gelegd? Of liggen ze op een hoop met alleen een briefje erbij: 'ík denk dat er honderd inzitten'."