Fraude nog beter in het vizier

13 mei 2019

Achtergrond: focus op de feiten

Wie zich een goed beeld van de werkelijkheid wil vormen, kan maar beter geen kranten en andere media lezen. Dat is kortgezegd de visie van de bekende hoogleraar psychologie Steven Pinker. Gebaseerd op een stevige reeks aan feiten laat hij zien dat het best goed gaat met de wereld. Maar uit een stroom mediaberichten over terrorisme, hongersnoden, natuurrampen en financiële crises doemt een heel ander beeld op: het beeld dat onze beschaving aan de rand van de afgrond staat. In zijn boeken legt Pinker uit waar dat enorme verschil vandaan komt. Er spelen grofweg twee zaken: Ten eerste gaat nieuws vrijwel altijd over incidenten en niet over trends. Ten tweede hebben we als mens wat systeemfouten – cognitieve vooroordelen – die onze blik vertroebelen.

Zelf een beeld van de werkelijkheid scheppen

Pinker heeft ook een advies om daarmee om te gaan: zelf tellen. Oftewel, met eigen analyse proberen een goed beeld van de werkelijkheid te scheppen. Dat is vaak niet eenvoudig overigens – en misschien ook een reden dat hij zulke dikke boeken schrijft.

Hoe dan ook, dit is een belangrijke les voor het onderwerp accountants en fraude. We zien incidenten en die missen hun impact op de perceptie en het publieke debat uiteraard niet. Wat we niet zien is de rol die de accountant bij dergelijke incidenten heeft gepakt. Dat de accountant soms juist degene is geweest die de fraude heeft blootgelegd. Wellicht kan dat laatste tijdiger, maar de aard van een fraude is nu juist dat die zo goed mogelijk wordt toegedekt om niet gevonden te worden. En daarbij is in veel gevallen sprake van samenspanning tussen interne en externe partijen en falsificatie van informatie. We zien dus minder goed wat er onder de motorkap goed en slecht gaat in hoe accountants hun rol pakken ten aanzien van het signaleren van fraude. Dat is nu precies wat we hierna proberen bloot te leggen. Met als achterliggend doel dat accountants hun vizier nog scherper kunnen stellen op fraude.

De trend van de afgelopen jaren: accountants geven fraude meer tijd en aandacht

Toegegeven, accountants zouden hun extra inspanningen ten aanzien van het onderwerp fraude nog beter kunnen onderbouwen met harde kwantitatieve feiten, zoals Pinker graag zou willen. Afgaande op praktijkervaringen, metingen en gesprekken met deskundigen is het echter veilig te concluderen dat accountants de afgelopen jaren steeds meer tijd en aandacht besteden aan frauderisico’s en aanwijzingen voor fraude.

Meer en vaker afstemming tussen controleteams en forensisch specialisten

Er is meer en vaker afstemming tussen controleteams en forensisch specialisten, er is een verhoogde vraag naar trainingen en workshops op dit terrein en het aantal consultaties bij vaktechnische bureaus neemt toe. Volgens schattingen zijn fraudepanels van kantoren in vier jaar tijd ongeveer verdubbeld in urenbesteding.

Dialoog met de klant over frauderisico’s

Ook in kwalitatieve zin is er vooruitgang. Accountants besteden in de risicoanalyse en het daaruit volgende auditplan meer aandacht aan frauderisico’s en de gevolgen daarvan voor de inrichting van de controleaanpak. Dat geldt ook voor de dialoog die daarover met de klant wordt gevoerd. Verder is de professionaliteit van fraudepanels – het interne kennis- en adviescentrum dat op grotere kantoren is ingesteld – gegroeid evenals het gewicht dat zij in de schaal leggen bij kritische beslissingen in de controle(aanpak).

Potentiële controlecliënten niet aangenomen

De verandering is ook te zien in hoe accountants omgaan met frauderisico’s bij de acceptatie, evaluatie en continuatie van controlecliënten. Zo komt het vaker voor dat potentiële controlecliënten niet worden aangenomen en dat bestaande controleopdrachten niet worden gecontinueerd vanwege frauderisico’s. Ook komt het voor dat controlecliënten met een verhoogd frauderisico alleen worden geaccepteerd onder voorwaarden. Hierbij kan worden gedacht aan de inzet van forensische expertise bij de uitvoering van de opdracht.

Op accountants rust een belangrijke taak om ongebruikelijke transacties en fraude te melden. Dergelijke meldingen vormen een cijfermatige onderbouwing van de inspanningen van accountants Zie bijvoorbeeld het aantal meldingen dat door accountants is gedaan bij de Financial Intelligence Unit over ongebruikelijke transacties en de daaraan gerelateerde ontwikkeling in bijvoorbeeld de corruptiebestrijding en de bestrijding van subsidiefraude.

Het kan altijd beter. En daarbij is het zinvol om te leren van elkaar en van specialisten. Goede gesprekstechnieken helpen bijvoorbeeld zowel de controlecliënt als de accountant om slimmer het gesprek aan te gaan over frauderisico’s. Een beter begrip van de aard van het frauderisico zorgt ervoor dat we niet in de valkuil stappen om te vertrouwen op de effectiviteit van de interne beheersingsmaatregelen. Bij fraude worden deze immers bewust omzeild. En tot slot helpt goede tooling om het werk makkelijker en effectiever uit te voeren.

Een blik vooruit

De NBA heeft zich ten doel gesteld op een geïntegreerde wijze te werken aan het verzamelen en ontsluiten van kennis, het publiceren van relevante casuïstiek, het ontwikkelen van tooling en het beschikbaar stellen van best practices aan de beroepsgroep. Tevens zal de NBA een rol spelen in de ketensamenwerking, zodat ook inzichten van en met andere spelers gedeeld worden. Het Fraude Expertisecentrum stelt accountants in staat het vizier op fraude nóg scherper te stellen.