De meningen over AI lopen uiteen van zorgen over een blackboxtechnologie die niets prijs geeft over zijn werkwijze tot voorstanders die het als een logische voortzetting zien van de machinelearningsoftware die helpt processen efficiënter in te richten. Zoals bij iedere nieuwe technologie is het lastig te voorspellen wat de toekomst in petto heeft. Feit is dat AI, en dan vooral de  zelflerende generatieve variant, de gemoederen bezig houdt. Ook accountants. Welke dilemma’s steken de kop op als AI zijn intrede doet in het domein van de accountant? In vijf interviews verkennen stakeholders het terrein.

Hoe kan een accountant AI gebruiken om audits efficiënter te maken?

"Het ligt er aan welke vorm van AI je gebruikt. Een AI-gedreven model kan bijvoorbeeld de voorraadmodellen analyseren die van invloed kunnen zijn op aanpassingen in de voorraadwaardering of gerelateerde voorzieningen. Of die van invloed zijn op prijsaanpassingen in de omzet of gerelateerde voorzieningen. Het model maakt gebruik van machine learning-algoritmen in plaats van rule based logica waardoor het in staat is om patronen en afwijkingen te detecteren. Daarvoor gebruikt het historische data en contextuele factoren. Je kan AI ook gebruiken voor het vastleggen van je werk. Wanneer je bijvoorbeeld vijf observaties over de effectiviteit van een interne controlemaatregel bij een klant wil vastleggen kun je het formuleren van de volzinnen overlaten aan AI. Daarmee win je tijd. Een andere toepassing is de domain specifieke generatieve AI-tool die we binnen KPMG gebruiken. Die helpt je met de uitvoering van de audit en het raadplegen van standaarden. Wat zegt IFRS? Welke controlestappen moet je nemen?"

"De AI-modellen worden steeds sterker waardoor je als auditor een steeds vollediger beeld krijgt. Toen ik startte als accountant moest ik nog een ordner met facturen uit de kast trekken bij een klant. Toen de digitale factuur zijn intrede deed gebruikten we Optical Character Recognition om factuurgegevens uit gescande facturen te halen. Nu kan je rechtstreeks in het ERP-systeem kijken en data met elkaar vergelijken. We hebben een tool - AI Transactie score - dat patronen in facturen kan herkennen. Dat model controleert de hele dataset en geeft via elf algoritmes een score. Hij trekt ook conclusies. Bijvoorbeeld dat een factuur niet op de juiste wijze is verantwoord. Dat doet hij op basis van een door onze experts getraind algoritme. Op die manier haal je er niet alleen de ongebruikelijke transacties uit maar het verandert ook het gesprek met de klant. Er ontstaan andere vraagstukken. Misschien blijkt dat er op de ene vestiging meer kans is op fouten omdat daar facturen niet op de reguliere wijze worden verwerkt. Voor de eindgebruiker maakt het overigens niet uit welke technologie er wordt gebruikt. Of iets AI is of niet. Als het primaire doel maar wordt behaald."

Wat moeten accountants beslist niet aan AI overlaten?

"De professionele oordeelsvorming kan je niet aan software overlaten. Vergelijk het met een auto die dankzij slimme voorzieningen steeds meer zelf kan. Toch heb je nog steeds je handen aan het stuur. Zo blijft ook het bepalen van de controle aanpak de taak van de auditor. Zie ik nog andere elementen? Onverwachte gebeurtenissen zoals de toename van het thuiswerken tijdens Covid veranderen de scoop van je controle en leiden tot andere conclusies. Dat vraagt om de professioneel kritische blik van een mens."

Wat zijn dilemma's met betrekking tot AI?

"Met de inzet van de huidige AI-tools wordt de toegang tot technologie eenvoudiger en je komt tot een hogere auditkwaliteit. Hij haalt de data voor je op en laat er algoritmes op los. Veel uitgebreider en sneller dan een mens dat kan. Maar je kan AI ook zelf analyses laten doen. Daarin schuilt een dilemma voor de accountant. Een statistische steekproef kan je narekenen maar hoe weet je nu of de uitkomst van een AI tool klopt? Wat doe je met die analyse als je de werkwijze er achter niet kan uitleggen?"

Wat is een misverstand over AI?

"Dat de audit goedkoper wordt door AI. Inderdaad ben je steeds minder tijd kwijt aan de vastlegging maar daardoor kun je in de audit andere gebieden onderzoeken zoals cybersecurity of fraude. Dat zijn werkzaamheden waar een auditor nu maar beperkt aandacht aan kan besteden. AI verandert de manier waarop we met onregelmatigheden omgaan. Als accountant hoef je alleen materiële fraude vast te stellen, maar met behulp van AI kom je er ook achter als een medewerker van bijvoorbeeld een bank twee ton verduisterd heeft. Hoewel het niet materieel is, heeft dat voor het imago van een bank grote gevolgen. In de toekomst ziet de auditor die fraude en rapporteert het naar de klant. Het werk wordt leuker met AI. Als auditor kan je gaan focussen op bijzonderheden omdat je niet meer je bevindingen baseert op dat ene emmertje water dat je uit het zwembad haalt. Je kunt nu in alle hoeken en naar de bodem kijken. Zelfs vaststellen of het water in het hele zwembad even troebel is."

Bekijk het bijbehorende Dilemma