‘Bewustwording is de sleutel’

Waarom moest de handreiking aangepast worden?
´De handreiking wordt aangepast omdat de toelichting op de VGBA is gewijzigd´, aldus Petra Barkema, accountant bij de Belastingdienst. ´Met de handreiking slaan we een brug naar de praktijk. Hoe zorg je dat de accountant zich aan het rijtje van de vijf fundamentele beginselen - professionaliteit, integriteit, objectiviteit, vakbekwaamheid en vertrouwelijkheid - houdt? Om er naar te handelen moet je je er eerst bewust van zijn. Daarom hebben we voorbeelden uitgewerkt die verwijzen naar praktijksituaties waar sprake is van een mogelijke bedreiging. Bijvoorbeeld belangenverstrengeling of een te hechte band met een klant. Op die manier heb je handvatten waarmee je een situatie herkent.´

´Met de handreiking willen we de bewustwording van accountants ten aanzien van ethische dilemma’s vergroten´, vult Kees de Kater, auditmanager Transformation & Innovation bij ING, aan. ´Een te grote betrokkenheid bij een klant kan je objectiviteit in de weg staan. Vooral in een bestaande relatie heb je dat soms zelf niet door omdat het een geleidelijk proces is. Zaken kunnen heel langzaam verschuiven.´

Hebben jullie zelf wel eens een situatie meegemaakt waarin je een rode vlag te laat opmerkte?
De Kater: ´Niet dat ik het te laat opmerkte. Ik heb wel als junior accountant een aanvaring gehad met een boze klant over de controle. Ik gaf in mijn rapport de risico’s aan van de financiering. De directeur was het niet met dat oordeel eens. Hij wilde dat de rating werd aangepast. Ik twijfelde niet aan mijn beslissing. Het was geen dilemma maar wel een intimiderende ervaring. Ik had ook geen hulp op dat moment. Gelukkig kon ik goed uitzoomen. Het zou goed zijn om hier in de accountantsopleiding aandacht aan te besteden. Je zou zo’n situatie met een boze klant in een rollenspel kunnen oefenen. Hoe vaker je moeilijke gesprekken voert hoe beter je daar mee om kan gaan. Je moet het ervaren.´

Barkema: ´Een dilemma kan ook zijn dat je te laat realiseert dat iets buiten je expertise ligt. Ik heb dat een keer meegemaakt tijdens een onderzoek dat ik als accountant namens de Belastingdienst uitvoerde. In eerste instantie controleerde ik de vennootschapsbelasting maar tijdens het onderzoek kwamen er steeds meer onderwerpen bij, waaronder specifieke regelingen in de loonheffingen. Als controleleider vond ik het mijn taak om ook dat te onderzoeken maar ik raakte er steeds meer in verstrikt. Het voelde alsof ik faalde tot ik besefte dat ik hulp van andere collega’s nodig had. Het was een heel waardevolle ervaring. Wat ik er van leerde is na te denken over waar je goed in bent. Soms is het een teken van sterkte om te zeggen dat je iets niet kan.´

Wat was de grootste uitdaging in het maken van de handreiking?
Barkema: ´Het was een uitdaging om de juiste vorm te vinden. De oude handreiking was vooral een opeenstapeling van voorbeelden. Dat hebben we deels losgelaten. Zo werken we in de verschillende hoofdstukken de voorbeelden minder gedetailleerd uit. Het is de kunst herkenbaar te zijn maar niet te specifiek. Anders verlies je een deel van je lezers. Uit de reacties blijkt dat mensen vinden dat we een heel toegankelijk en leesbaar document hebben opgeleverd.´

Bereik je met een handreiking niet alleen de accountant die zichzelf toch al kritisch in de spiegel bekijkt? Is het geen preek voor eigen parochie?
De Kater: ´Accountants zijn heel verschillend. Er is een groep die behoefte heeft aan hulp om de VGBA toe te passen. Ze willen wel maar ze weten niet hoe. Daarom is zo´n handreiking belangrijk. Cultuur en gedrag zijn een passie van mij. Ik ben naast RA ook cultuurwetenschapper. Als je economie studeert snap je de economische regels, processen en theorieën maar als je cultuurwetenschap studeert begrijp je het systeem en het gedrag. Cultuur is de som van alle gedragingen van mensen binnen een organisatie maar ook van de randvoorwaarden. Wat is het voorbeeldgedrag? Wat zijn de gedragsregels? Regels geven houvast. Ze helpen je te bepalen hoe je zou moeten handelen maar het is geen rijtje dat je uit je hoofd leert. Daarom moet je sparren met elkaar. Praat met je collega’s. Je bent omringd door slimme mensen.´

Barkema: ´Om dat gebruik te faciliteren willen we samen met de faculty Ethiek, Cultuur en Gedrag een training ontwikkelen voor praktijkbegeleiders en leden van de stagebureaus. Als je hen voedt met informatie kunnen ze dat doorgeven. De handreiking is een van de instrumenten die je helpen de beginselen toe te passen in de praktijk. Het is als trainen voor een wedstrijd. Zodat je tijdens de wedstrijd niet hoeft te twijfelen: hoe deed ik dat ook al weer?’