Accountants hebben in Nederland een beschermd beroep. Dat betekent dat de titel 'accountant' wettelijk beschermd is en alleen mag worden gevoerd door personen die zijn ingeschreven in het register van de NBA. De wetgever heeft de NBA aangewezen als de organisatie die het accountantsregister bijhoudt, de gemeenschappelijke belangen van accountants behartigt en de goede beroepsuitoefening waarborgt. Om de goede beroepsuitoefening te waarborgen stelt de NBA, op grond van de Wet op het accountantsberoep, regels op.

De opzet van de regelgeving is gelaagd. Dat betekent dat wat in 'hogere' regelgeving is geregeld, in 'lagere' regelgeving wordt uitgewerkt dan wel verduidelijkt. Zo wordt:

  • wat in de Wet toezicht accountantsorganisaties (Wta) is geregeld, verder uitgewerkt, dan wel verduidelijkt in het Besluit toezicht accountantsorganisaties (Bta) en de Verordening accountantsorganisaties (VAO); en
  • wat in de Wet op het accountantsberoep (Wab) is geregeld, verder uitgewerkt, dan wel verduidelijkt in de 'lagere' regelgeving, zoals de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA) en daarop gebaseerde Nadere voorschriften.

Welke werkzaamheden worden gereguleerd?

De regels moeten niet alleen de belangen van accountants dienen maar vooral het maatschappelijk belang. Gebruikers van de diensten van accountants moeten er immers op kunnen vertrouwen dat de accountant een bepaalde opdracht goed heeft uitgevoerd.

De NBA heeft er tot nog toe voor gekozen om die werkzaamheden te reguleren waarbij:

  • de accountant als externe partij helpt bij het opstellen van verantwoordingsinformatie (de samenstellende accountant); of
  • de accountant verantwoordingsinformatie toetst (de accountant die assurance geeft of feitelijke bevindingen rapporteert).

De overige opdrachten zijn, met uitzondering van standaard 5500N, niet gereguleerd.

Naast de regelgeving zoals hierboven beschreven heeft de NBA de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA) uitgebracht. Deze gedrags- en beroepsregels hebben met name betrekking op het gedrag van accountants wanneer zij hun beroep uitoefenen. De VGBA geldt dan ook voor alle accountants.  

Welke NBA-uitingen zijn er in het kader van de regelgeving?

De NBA brengt Verordeningen, Nadere voorschriften, NBA Alerts en NBA-handreikingen uit.

  • Verordeningen zijn het hoogste niveau van regelgeving dat de NBA uitbrengt. Voorbeelden zijn de VGBA en de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assurance-opdrachten (ViO).
  • Nadere voorschriften geven een verdere detaillering aan de Verordeningen. Zo geeft de Nadere voorschriften controle- en overige standaarden (NV COS) uitwerking aan het fundamentele beginsel 'Vakbekwaamheid en zorgvuldigheid' in de VGBA.
  • NBA Alerts worden uitgebracht wanneer een actualiteit vraagt om de mening of een toelichting van de NBA. Alerts kunnen een voorloper zijn van nieuwe regelgeving. Alerts zijn geen regelgeving, maar ze hebben wel gezag.
  • NBA-handreikingen geven nadere uitleg bij de toepassing van regelgeving in Verordeningen, Nadere voorschriften of andere voor accountants relevante wet- en regelgeving.

Wie bereidt de regelgeving voor?

De NBA heeft het College voor Beroepsreglementering (CB) ingesteld om het NBA-bestuur onafhankelijk te adviseren over regelgeving. Dit doet het CB gevraagd en ongevraagd, in overeenstemming met de opdracht die het CB gekregen heeft.

Het CB bestaat uit accountants die een achtergrond hebben in alle vormen van de beroepsuitoefening: accountants in business, intern en overheidsaccountants, openbare accountants met ervaring bij grote kantoren, kleine kantoren en middelgrote kantoren, samenstellers en controleurs. Ook is er tenminste één niet-accountant lid van het CB.

De leden van het CB handelen zonder last, maar met de mogelijkheid van ruggenspraak. Ze mogen dus wel personen in hun omgeving vragen om hun visie, maar de leden van het CB moeten samen tot een standpunt komen.  

Het CB heeft twee subcommissies, de subcommissie Ethiek en de subcommissie Assurance, die projecten voor het CB uitvoeren. De subcommissies zijn, net als het CB, multidisciplinair samengesteld. Het CB en de subcommissies kunnen gebruikmaken van project- en werkgroepen.

Hoe krijgt het CB input op de voorstellen?

Als het CB een project opstart (bijvoorbeeld een NBA Alert, een NBA-handreiking, nieuwe of een aanpassing van beroepsregels), dan vraagt het CB aan verschillende belanghebbenden wat zij belangrijk vinden voor het project. Dit kunnen interne, maar ook externe belanghebbenden zijn.

Met betrekking tot regelgeving die relevant is voor de wettelijke controle, neemt de Autoriteit Financiële Markt (AFM) een speciale plaats in. De Wab stelt dat de NBA samenwerkt met de AFM, voor zover dat nodig is voor het toezicht op accountantsorganisaties. In dat kader overlegt het CB regelmatig met de AFM over nieuwe uitingen.

Met de verkregen informatie formuleert het CB een eerste voorstel. Hierbij weegt het CB de belangen van de verschillende belanghebbenden in het kader van de goede beroepsuitoefening. Het CB luistert, en maakt daarna zelf de keuze voor de te volgen weg. Het CB legt het voorstel voor aan het NBA-bestuur, waarbij het NBA-bestuur primair kijkt of het voorstel zorgvuldig tot stand gekomen is.

Om de totstandkoming van de regelgeving zo onafhankelijk mogelijk te laten zijn, is afgesproken dat het NBA-bestuur een voorstel van het CB accepteert of terugstuurt. Het NBA-bestuur besluit dus of het voorstel wel of niet voldoet, en zal het voorstel niet zelf aanpassen en uitbrengen. Nadat het NBA-bestuur het voorstel heeft geaccepteerd kan het worden geconsulteerd.

Wat is het doel van de consultaties?

Verordeningen, Nadere voorschriften en NBA-handreikingen worden publiekelijk geconsulteerd voordat ze definitief worden gemaakt. Bij NBA Alerts – die vanwege de actualiteit snelheid vereisen – wordt het stuk meteen definitief gemaakt.

De bedoeling van een consultatie is om de reactie van belanghebbenden te krijgen op het voorstel.

Het CB beoordeelt de consultatiereacties en gaat na of er aan de hand daarvan nog wijzigingen nodig zijn. Ook hier geldt weer: luisteren, wegen en zelf een keuze maken. Het CB gaat ook na of alle argumenten voor en tegen de voorstellen bij het totstandkomingsproces van het concept zijn onderkend en op de juiste wijze gewogen. Het al dan niet gewijzigde voorstel wordt voorgelegd aan het NBA-bestuur.

Wat doet het Belanghebbendenorgaan beroepsreglementering?

Het Belanghebbendenorgaan beroepsreglementering (BOB) ziet erop toe dat het CB het regelgevend proces naleeft, en (door het goed naleven van het proces) voldoende rekening houdt met de belangen van stakeholders.

Dit doet het BOB door op (tenminste) vier momenten in het beroepsreglementeringsproces betrokken te zijn:

  1. Bij de totstandkoming van het meerjarenplan van het CB
    Het Belanghebbendenorgaan toetst het (concept) meerjarenplan en het gevolgde proces bij totstandkoming. Is er voldoende overleg geweest met de stakeholders en is hierover juist en voldoende gecommuniceerd? Ook draagt het BOB mogelijke stakeholders aan bij het CB.
  2. Vóór het definitief worden van projectplannen
    Het BOB spreekt zich uit over de in de projectplannen genoemde stakeholders en de plannen voor het vormgeven van de dialoog. Het BOB bepaalt vooraf bij welke thema's het intensief betrokken wil zijn. Daarbij kan het CB aan het BOB vragen ook bij een project buiten deze thema's mee te kijken, en kan het BOB ook ongevraagd advies geven bij een (ander) project.
  3. Vóór de publicatie van consultatiedocumenten
    Het BOB kijkt vooral naar de aard van de consultatievragen, welke stakeholders worden benaderd en hoe het CB met de stakeholders communiceert.
  4. Vóór de publicatie van definitieve regelgevende publicaties
    Het BOB gaat na of het regelgevend proces goed gevolgd is. Het BOB richt zich vooral op de projecten waarbij het intensief betrokken is, en beoordeelt het proces bij de andere projecten wat meer 'hoog over'. Het BOB gaat na wat het CB met de ontvangen feedback doet en of het CB voldoende transparant is over hoe het de argumenten van de stakeholders heeft gewogen.

Verder adviseert het BOB bij reacties van de NBA op consultaties van de IAASB en de IESBA, en - gevraagd en ongevraagd - over zaken van maatschappelijk belang en de mogelijke gevolgen voor de gedrags- en beroepsregels van de NBA.

Tot slot, hoe wordt de regelgeving definitief?

Als het NBA-bestuur van mening is dat de regelgeving voldoet, dan legt zij deze in het geval van een Verordening voor aan de ledenvergadering.

In het geval van een Nader voorschrift of een NBA-handreiking volstaat de goedkeuring door het NBA-bestuur. De reden dat Nadere Voorschriften niet aan de ledenvergadering worden voorgelegd is dat Nadere voorschriften een nadere uitwerking geven aan een Verordening. De mogelijkheid om dit zo te doen is in de VGBA geregeld en door de ledenvergadering goedgekeurd.

Voorstellen aan de ledenvergadering kunnen eventueel vooraf geamendeerd worden door de leden. Op de ledenvergadering zelf kunnen de leden alleen 'ja' of 'nee' zeggen tegen het voorstel van het NBA-bestuur en eventueel ingebrachte amendementen.

Regelgeving voor wettelijke controles in een Nader Voorschrift of een Verordening moet vervolgens worden goedgekeurd door de minister van Financiën.