Accountants kijken niet weg! Met deze slogan introduceerde de NBA begin 2018 de te consulteren Nadere voorschriften NOCLAR. Nieuwe nadere voorschriften die aangeven wat er van alle accountants verwacht wordt en hoe zij moeten handelen als regels niet worden nageleefd door de eigen organisatie of door een cliënt. NOCLAR staat in dit geval voor Non-Compliance with Laws and Regulations.
Na goedkeuring door het bestuur en de Minister van Financiën is de NV NOCLAR op 4 december 2018 gepubliceerd in de Staatscourant (Stcrt 2018 nr 67999). Hiermee zijn de Nadere voorschriften NOCLAR definitief. Op 1 januari 2019 treedt de NV NOCLAR in werking.
Project Toepassing NV NOCLAR (2022)
De NV NOCLAR (NOCLAR) zijn ruim 2 jaar geleden in werking getreden. De NBA-subcommissie Ethiek wil in 2022 onderzoeken of de NV NOCLAR goed geland is bij de leden; als toepasbaar wordt ervaren; en/of juist is ingericht. Hiertoe is een projectplan opgesteld. Lees meer over dit project »
Wat is NOCLAR?
NOCLAR staat voor Non Compliance with Law and Regulations ofwel het niet naleven van wet- en regelgeving. Het geeft aan wat van accountants wordt verwacht en hoe zij moeten handelen als regels niet worden nageleefd door de cliënt of binnen de eigen organisatie. Is het nieuw? Ja en nee. De NV NOCLAR werkt uit wat als principe al in de VGBA werd genoemd. Ook nu dient u volgens de VGBA al actie te ondernemen als u een overtreding van regelgeving constateert. Zie ook de transponeringstabel NOCLAR.
Op wie van toepassing?
De NV NOCLAR geldt voor alle accountants, maar de impact ervan hangt af van wat u doet. Zo maakt het bijvoorbeeld uit of u betrokken bent bij wettelijke controles of een samenstelopdracht of een adviesopdracht uitvoert. Als het gaat om NOCLAR in uw eigen organisatie maakt het uit of u werkzaam bent in een seniorpositie of niet. Ter verduidelijking hebben we dit met kleuren aangegeven in de leeswijzer NV NOCLAR.
Waarom NV-NOCLAR?
Op het gebied van fraude en onrechtmatigheid verwacht de maatschappij een duidelijke rol van de accountant. De NV NOCLAR geven duidelijk aan wat er van accountants verwacht mag worden en biedt accountants en maatschappij meer houvast. De Nederlandse NOCLAR-regelgeving is een doorvertaling van de in juli 2016 door IFAC vastgestelde IESBA Non-compliance with law and regulations (NOCLAR). Door het IFAC-lidmaatschap heeft de NBA zich verplicht om deze internationale standaard te implementeren in Nederland.
De NBA publiceerde op 13 oktober 2022 een nieuwe NBA Handreiking over rapporteren over Controleaanpak frauderisico’s in de controleverklaring. NBA Handreiking 1150 geeft hierover nadere uitleg.
Staat u bij de toepassing van NV NOCLAR voor ethische dilemma’s waarmee u niet binnen uw eigen organisatie terecht kunt? En heeft u wel behoefte het dilemma in een vertrouwelijk gesprek met een ervaren beroepsgenoot te bespreken? Neem dan contact op met een NBA-vertrouwenspersoon.
Veelgestelde vragen
NOCLAR staat voor Non Compliance with Law and Regulations ofwel het niet naleven van wet- en regelgeving. Het geeft aan wat van accountants wordt verwacht en hoe zij moeten handelen als regels niet worden nageleefd door de cliënt of binnen de eigen organisatie.
Is het nieuw? Ja en nee. De NV NOCLAR werkt uit wat als principe al in de VGBA werd genoemd. Ook nu dient u volgens de VGBA al actie te ondernemen als u een overtreding van regelgeving constateert.
De NV NOCLAR geldt voor alle accountants, maar de impact ervan hangt af van wat u doet. Zo maakt het bijvoorbeeld uit of u betrokken bent bij wettelijke controles of een samenstelopdracht of een adviesopdracht uitvoert. Als het gaat om NOCLAR in uw eigen organisatie maakt het uit of u werkzaam bent in een seniorpositie of niet.
Dit is een ‘geïdentificeerde, mogelijke of dreigende niet-naleving van wet- en regelgeving als bedoeld in artikel 2’. De NV NOCLAR gelden voor deze drie mogelijke vormen van ‘niet houden aan wet- en regelgeving’. ‘Relevante’ bedoelt niet de mate van invloed van een niet-naleving aan te geven. De NV NOCLAR gebruiken ‘relevante niet-naleving’ als overkoepelend begrip wanneer van alle drie vormen sprake kan zijn.
De NV NOCLAR gelden pas zodra accountants zich bewust worden van informatie die op een relevante niet-naleving wijst. Vanaf dat moment passen ze de NV NOCLAR toe.
Alle accountants moeten de NV NOCLAR toepassen. Dit moeten ze alleen in situaties die voldoen aan alle vier de volgende voorwaarden:
Accountants voeren voor de eigen organisatie of voor de cliënt een professionele dienst*uit.
Ze worden zich bewust van informatie die op een relevante niet-naleving wijst.
Het gaat om een relevante niet-naleving bij de eigen organisatie of bij de cliënt.
Het gaatom een relevante niet-naleving van wet- en regelgeving die in artikel 2 is beschreven.
*Professionele dienst: ‘werkzaamheden waarvoor vakbekwaamheid als accountant wordt of kan worden aangewend’ (definitie in de VGBA). U kunt hier meer over lezen bij artikel 1 in.
In grote lijnen nemen accountants de volgende stappen:
1. Inzicht krijgen Accountants gaan onderzoek doen om een beter beeld van de situatie te krijgen. Dit doen ze om:
zo veel mogelijk te kunnen inschatten of er echt wat mis is; en
te beoordelen of ze op dit moment meer moeten doen en zo ja wat.
2. Bespreken Accountants bespreken de relevante niet-naleving met de eigen organisatie of met de cliënt.
3. Aandringen op maatregelen door de eigen organisatie of door de cliënt
Eigen organisatie: Accountants nemen zelf maatregelen of dringen binnen de eigen organisatie op maatregelen aan.
Cliënt: Accountants dringen bij de cliënt op maatregelen aan.
4. Beoordelen Accountants beoordelen of de eigen organisatie of de cliënt passend heeft gereageerd.
5. Maatregelen nemen in het algemeen belang
Het gaat hier om een nadere normstelling van de VGBA. Normen horen in een regeling en niet in een toelichting. Door te regelen hoe accountants bij een relevante niet-naleving moeten handelen, zijn ze ook aan te spreken op hun gedrag bij een relevante niet-naleving. Nadere normen van de VGBA horen in nadere voorschriften. Zo passen ze in het bestaande systeem van gedrags- en beroepsregels. Het gaat hier bovendien om normen die bij alle soorten professionele diensten moeten worden toegepast. Dus niet alleen voor professionele diensten waarop de NV COS van toepassing zijn. De normen zijn daarom in een aparte regeling opgenomen.
Er dreigt gevaar! Uitstel is niet mogelijk. Het lijkt noodzakelijk dat een bevoegde instantie nu wat doet. Het gaat hier om situaties waar aanzienlijke schade lijkt te ontstaan door het handelen van de eigen organisatie of de cliënt. Het gaat hier vooral om:
maatschappelijk gevaar;
maatschappelijke schade.
Daar is het raakvlak met het algemeen belang en met de verantwoordelijkheid van een accountant om te handelen in het algemeen belang. Een accountant zou toevallig kunnen zien dat de eigen organisatie of de cliënt bijvoorbeeld olie op het oppervlaktewater loost. Of dat deze gevaarlijke stoffen opslaat en er gevaar dreigt voor de veiligheid van werknemers of van de omgeving.
Lijkt het noodzakelijk dat een bevoegde instantie direct handelt om aanzienlijke schade te voorkomen of te beperken? Dan moeten accountants de relevante niet-naleving onmiddellijk aan eenbevoegde instantie melden! Dit is belangrijk, want er lijkt aanzienlijke schade te ontstaan. De bevoegde instantie beoordeelt zelf of en zo ja hoe zij reageert. Accountants passen professionele oordeelsvorming toe als ze zich afvragen of ze de relevante niet-naleving moeten melden. Ze vragen zich dan ook af of een objectieve, redelijke en geïnformeerde derde dit waarschijnlijk van hen verwacht.
Dit moet gebeuren als het gaat om wet- en regelgeving die ze zouden moeten kennen om hun professionele dienst vakbekwaam en zorgvuldig te kunnen uitvoeren. De NV NOCLAR verwachten niet van accountants dat ze alle wet- en regelgeving kennen die op de eigen organisatie of de cliënt van toepassing is. Ze horen dus wel de wet- en regelgeving te kennen waar ze in hun professionele dienst mee te maken hebben.
Wijst iemand hen op een relevante niet-naleving van wet- en regelgeving die ze voor hun professionele dienst niet hoeven te kennen? Dan passen ze wél de NV NOCLAR toe!
Accountants moeten de NV NOCLAR toepassen bij een relevante niet-naleving van wet- en regelgeving die is beschreven in artikel 2. Als de eigen organisatie of de cliënt deze wet- en regelgeving niet naleeft, kan dat gevolgen hebben voor de eigen organisatie of voor de cliënt zelf, de personen die daar werken, beleggers, schuldeisers, andere belanghebbenden of voor de maatschappij. Het kan gaan om wet- en regelgeving die te maken heeft met bijvoorbeeld:
fraude, corruptie en omkoping;
witwassen, financiering van terrorisme en opbrengsten van misdrijven;
effectenmarkten en effectenhandel;
bancaire diensten en andere financiële producten en diensten;
databescherming;
belastingverplichtingen en belastingbetalingen;
pensioenverplichtingen en pensioenbetalingen;
milieubescherming;
volksgezondheid en veiligheid.
Het gaat hier om dezelfde wet- en regelgeving als die in Standaard 250 van de NV COS. De omschrijving van de wet- en regelgeving is daaruit overgenomen. Daar waar Standaard 250 ‘bedrijf’ of ‘entiteit’ gebruikt, staat ‘eigen organisatie’ of ‘cliënt’ in onderdeel b van artikel 2. Zo sluit de tekst aan op de NV NOCLAR.
Het is belangrijk dat accountants beoordelen wat er in de wet- en regelgeving staat die in het geding is of dat ze zich laten informeren. Daarin kan namelijk staan hoe ze op een relevante niet-naleving moeten reageren of wat ze juist niet mogen doen. Ze reageren in de eerste plaats volgens die wet- en regelgeving. Deze gaat namelijk vóór de NV NOCLAR. De NV NOCLAR gelden aanvullend als die wet- en regelgeving daar de ruimte voor geeft. Wat moeten accountants in elk geval doen:
Ze beoordelen of zij zélf volgens die wet- en regelgeving op een bepaalde manier moeten reageren. Zo beoordelen ze of ze bijvoorbeeld wettelijke meldplichten of andere wettelijke medewerkingsplichten hebben.
Ze beoordelen of het volgens die wet- en regelgeving verboden is om bepaalde personen over de relevante niet-naleving te informeren. Daar houden de NV NOCLAR rekening mee (artikel 4, derde lid, NV NOCLAR).
Accountants die een wettelijke controle uitvoeren bij een organisatie van openbaar belang beoordelen eerst of ze volgens de EU-verordening* moeten handelen en zo ja, hoe.
Lijkt direct handelen door een bevoegde instantie noodzakelijk om aanzienlijke schade te voorkomen of te beperken? Dan melden accountants een relevante niet-naleving onmiddellijk aan die bevoegde instantie volgens artikel 6 van de NV NOCLAR. Artikel 6 is een aanvulling op de wet- en regelgeving die in het geding is.
* Verordening (EU) Nr. 537/2014 van het Europees Parlement en de Raad van 16 april 2014 betreffende specifieke eisen voor de wettelijke controles van financiële overzichten van organisaties van openbaar belang en tot intrekking van Besluit 2005/909/EG van de Commissie, PB L 158 van 27.5.2014, p. 77.
Accountants die een controleopdracht uitvoeren, moeten Standaard 250 van de NV COS toepassen. De titel van die standaard is ‘Het in aanmerking nemen van wet- en regelgeving bij een controle van financiële overzichten’. Een controle van financiële overzichten volgens Standaard 250 is een controleopdracht volgens de NV NOCLAR. Hoe verhouden de NV NOCLAR en Standaard 250 zich tot elkaar?
Volgens Standaard 250 moeten accountants met een controleopdracht inzicht krijgen in de risico’s van het niet-naleven van wet- en regelgeving door de cliënt en hoe deze hiermee omgaat. Dit is een vast onderdeel van de opdrachtuitvoering. De NV NOCLAR zijn alleen van toepassing, als accountants zich bewust worden van informatie die op een relevante niet-naleving wijst. Pas vanaf dat moment moeten accountants ze toepassen.
Een accountant die Standaard 250 toepast kan zich bewust worden van informatie die op een relevante niet-naleving wijst. Vanaf dat moment past hij ook de NV NOCLAR toe naast Standaard 250.
Beide regelingen zijn in reikwijdte beperkt tot een (relevante) niet-naleving van bepaalde wet- en regelgeving. Die wet- en regelgeving is onder beide regelingen gelijk.
Beide regelingen gaan over een geïdentificeerde niet-naleving en over een mogelijke niet-naleving. De NV NOCLAR spreken van een ‘mogelijke’ niet-naleving waar Standaard 250 spreekt van een ‘vermoede’ niet-naleving.
De NV NOCLAR gaan ook over een ‘dreigende niet-naleving’. Die valt niet onder Standaard 250.
Beide regelingen gaan niet over persoonlijke misdragingen die geen verband houden met de zakelijke activiteiten van de cliënt.
Beide regelingen gaan niet over een niet-naleving die duidelijk onbetekenend is.
De NV NOCLAR regelen het gedrag van accountants in situaties waar het waarschijnlijk is dat het maatschappelijk verkeer van hen actie verwacht. Er zijn ook situaties waar het waarschijnlijk is dat het maatschappelijk verkeer juist geen actie van hen verwacht. Die situaties vallen buiten de NV NOCLAR. Dit is bijvoorbeeld als accountants geen of andere werkzaamheden uitvoeren dan een professionele dienst. Alleen van accountants die een professionele dienst uitvoeren wordt namelijk verwacht dat zij hun vakbekwaamheid als accountant gebruiken. Het maatschappelijk verkeer zal waarschijnlijk ook niet verwachten dat accountants reageren op een relevante niet-naleving bij een derde partij. Een derde partij is een ander dan de eigen organisatie of de cliënt. Accountants hebben normaal gesproken geen invloed op een derde partij.
Voorbeelden:
Hier volgen voorbeelden van situaties waar de NV NOCLAR niet gelden. Het maatschappelijk verkeer zal in deze situaties ook niet zo snel denken dat de accountant bij de relevante niet-naleving betrokken is.
Een accountant is in zijn privéleven klant van een schilder. Als klant hoort hij dat de schilder zich ook zwart wil laten betalen voor zijn klus bij de accountant. De accountant geeft de opdracht om te schilderen maar betaalt hem gewoon wit.
Een accountant is lid van een voetbalvereniging. Hij heeft bij de vereniging geen functie die ertoe leidt dat hij een professionele dienst uitvoert. De vereniging heeft een trainer in dienst. De accountant vermoedt dat de vereniging de trainer contant betaalt zonder dat zij loonheffing inhoudt.
Een accountant voert namens zijn cliënt een due diligence-onderzoek uit bij een andere onderneming. Daar ziet hij een relevante niet-naleving. Hij reageert niet volgens de NV NOCLAR. Die andere onderneming is namelijk niet zijn cliënt. Wel stemt hij daar de feiten mee af (hoor en wederhoor). Dat is onderdeel van de due diligence-opdracht. Normaal gesproken informeert de accountant in dit soort situaties ook de cliënt.
Accountants die volgens artikel 6 melden, handelen niet in strijd met hun geheimhoudingsplicht. Ook niet als ze stukken aan de bevoegde instantie afgeven waarmee ze de melding onderbouwen. Een melding volgens artikel 6 is een uitzondering op deze plicht. U kunt hier meer over lezen in paragraaf 2 van deze toelichting onder het kopje ‘Uitzondering op geheimhoudingsplicht’.
In verschillende wetten is er voor sommige meldplichten een ‘vrijwaringsbepaling’. Regelgeving van de NBA kan geen vrijwaring regelen. Uit de jurisprudentie over wettelijke meldplichten valt het volgende af te leiden. Accountants die te goeder trouw een melding doen bij een bevoegde instantie, handelen niet snel tuchtrechtelijk verwijtbaar en zijn niet snel aansprakelijk voor schade. Ze moeten wel zorgvuldig hebben gehandeld. Het ligt voor de hand dat accountants die volgens artikel 6 melden, net zo handelen als bij wettelijke meldplichten.
Wat aanzienlijke schade is, zal per situatie verschillen. Accountants passen professionele oordeelsvorming toe als ze zich afvragen of aanzienlijke schade lijkt te ontstaan. Ze vragen zich dan ook af of een objectieve, redelijke en geïnformeerde derde waarschijnlijk vindt dat er aanzienlijke schade ontstaat. Het hoeft niet altijd te gaan om schade die direct in geld is uit te drukken. Voorbeelden van situaties waarin aanzienlijke schade lijkt te ontstaan:
Wanneer de eigen organisatie of de cliënt het water ernstig vervuilt. Daardoor kunnen ernstige nadelige gevolgen optreden voor de volksgezondheid en het milieu.
Wanneer bij de eigen organisatie of bij de cliënt giftige stoffen vrijkomen die schadelijk zijn voor werknemers en de omgeving.
Wanneer de eigen organisatie of de cliënt op het punt staat om producten te verkopen die schadelijk zijn voor de volksgezondheid of de veiligheid van consumenten. Bijvoorbeeld bedorven of besmette producten of producten met explosiegevaar.
Wanneer de eigen organisatie of de cliënt op het punt staat om wapens te leveren aan landen die op sanctielijst staan.
Het gaat in deze situaties om maatschappelijk gevaar of maatschappelijke schade. Wanneer bijvoorbeeld de belangen van werknemers of schuldeisers in het geding zijn, is er een raakvlak met het algemeen belang. Maar accountants hebben geen meldplicht als bijvoorbeeld alleen een directeur-grootaandeelhouder schade lijdt.
Accountants hoeven niet te reageren op een relevante niet-naleving die duidelijk onbetekenend is. Een niet-naleving die duidelijk onbetekenend is stelt weinig voor, gezien haar aard en gevolgen voor de eigen organisatie, de cliënt of voor andere belanghebbenden. Een niet-naleving die duidelijk onbetekenend is, vraagt meestal om geen of nauwelijks onderzoek. Vrijwel meteen is duidelijk dat het hier om gaat. Is toch eerst meer onderzoek nodig? Ook dan kunnen accountants tot de conclusie komen dat het gaat om iets dat duidelijk onbetekenend is. De kwalificatie ‘duidelijk onbetekenend’ komt ook voor in Standaard 250 van de NV COS.
Een relevante niet-naleving bij de eigen organisatie is bij de organisatie waar de accountant bij werkt*. De NV NOCLAR gelden voor alle accountants die een professionele dienst uitvoeren voor de eigen organisatie. Ze gelden dus voor:
accountants in business;
intern accountants;
overheidsaccountants;
openbaar accountants, als sprake is van een relevante niet-naleving bij de eigen organisatie.
*Eigen organisatie: ‘organisatie waarbij een accountant werkzaam is of waaraan hij is verbonden’ (definitie in de NV NOCLAR).
De NV NOCLAR vragen meer van accountants in een senior-positie dan van accountants die geen senior-positie hebben. Accountants in een senior-positie hebben namelijk meer invloed binnen de eigen organisatie. Accountants hebben een senior-positie als ze beleidsbeslissingen of andere belangrijke beslissingen kunnen nemen. Of als ze significante invloed op die beslissingen kunnen uitoefenen. Accountants moeten zelf inschatten of ze significante invloed hebben. Bij de eigen organisatie hoeft niet altijd een accountant in een senior-positie te werken.
Voorbeelden van accountants in een senior-positie:
Een accountant die algemeen directeur is, financieel directeur, technisch directeur, lid van de raad van commissarissen, of lid van de raad van toezicht. Of een accountant die dagelijks beleidsbepaler is van een accountantsorganisatie of van een accountantskantoor, of die hoofd is van een interne auditafdeling.
Een relevante niet-naleving bij de cliënt is bij een externe opdrachtgever van een accountantmet wie geen gezagsverhouding bestaat*. De NV NOCLAR gelden voor alle accountants die een professionele dienst uitvoeren voor de cliënt. Ze gelden dus voor:
openbaar accountants;
accountants in business, als sprake is van een relevante niet-naleving bij de cliënt.
*Cliënt: ‘externe opdrachtgever van een professionele dienst waarbij geen gezagsverhouding bestaat tussen de accountant en de opdrachtgever’ (definitie in de NV NOCLAR);