Waar gaat het over?

Accountants in business kunnen cijfers weergeven op verschillende manieren. Zij kunnen zaken aan het licht brengen of juist niet of wellicht gekleurd. Daarnaast werken accountants in business vaak solistisch, waardoor zij veel beslissingen alleen nemen.

Commerciële belangen van hun opdrachtgever of van de organisatie waar een accountant in dienst is, kunnen de druk op accountants in business vergroten om onder meer:

  • Ondeugdelijke zaken verborgen te houden (betekent in veel gevallen: fraude van de klant toedekken of zelf fraude plegen)
  • Financiële gegevens te manipuleren
  • Te schuiven met budgetten
  • Grote klanten onterecht te bevoorrechten (kan corruptie tot gevolg hebben)
  • De eigen organisatie onterecht te bevoorrechten (belangenverstrengeling)

Hierdoor kunnen ze dus kwetsbaar worden voor het begaan van een integriteitschending, waarmee de geloofwaardigheid op het spel staat. Tevens kan het de organisatie in diskrediet brengen en het vertrouwen in de organisatie schaden.

Daarnaast staat het vertrouwen dat men in de accountants in business en het beroep mag stellen (nee: moet stellen!) op het spel als accountants in business niet goed weten om te gaan met commerciële belangen van de organisatie waarbij zij in dienst zijn. Of positief geformuleerd: het vertrouwen in de beroepsgroep groeit, als zij hier wel goed mee om weten te gaan.

Relevante uitgangspunten

NBA Verordening Gedrags- en Beroepsregels Accountants (VGBA) spreekt van de volgende fundamentele uitgangspunten:

  1. professionaliteit
  2. integriteit
  3. objectiviteit
  4. vakbekwaamheid en zorgvuldigheid
  5. vertrouwelijkheid

Het dienen van commerciële belangen is a priori geen moreel bezwaarlijke zaak. Maar als de druk groot wordt voor de accountant in business, kunnen alle vijf beginselen onder druk komen te staan. Het bespreken van voorbeelden bij het thema 'Omgaan met commerciële belangen' in de moresprudentiesessies, leert ons meer over 'Professionaliteit', 'Integriteit' en 'Objectiviteit'.

Professionaliteit
In de VGBA is professionaliteit in art. 4 als volgt gedefinieerd: 'De accountant onthoudt zich van elk handelen of nalaten waarvan hij weet of behoort te weten dat dit het accountantsberoep in diskrediet brengt of kan brengen' Een accountant in business schaadt het vertrouwen in het accountantsberoep indien hij commerciële belangen zwaarder laat wegen dan de standaarden van zijn beroep.

Integriteit
In de VGBA is integriteit in art. 6 als volgt gedefinieerd: 'De accountant treedt eerlijk en oprecht op.' In situaties als 'het omgaan met commerciële belangen' lijkt het behulpzaam te zijn om de regel 'Je brengt de waarheid geen schade toe' te hanteren. De NBA sessies leveren op dat handelingen als: 'niet het hele verhaal vertellen', 'mensen ten dele informeren', 'de helft rapporteren' allemaal gezien worden als 'de waarheid schade toe brengen'. Het zijn vormen van misleiding, waarbij de accountant is business anderen op het verkeerde been kan zetten. Dus ook het geven van onvolledige informatie of teveel informatie kan een ander misleiden, zelfs als er geen sprake is van een leugen.

Objectiviteit
In de VGBA is objectiviteit in art. 11 als volgt gedefinieerd: 'De accountant laat zich bij zijn afwegingen niet ongepast beïnvloeden.' Objectiviteit betekent dat de accountant in business zich in zijn oordeel slechts laat leiden door de relevante feiten. Dit betekent dat hij bepaalde belangen geen rol mag laten spelen bij het aanwenden van zijn deskundigheid. In situaties als 'het omgaan met commerciële belangen' blijkt men de deskundigheid van de account in business primair te zien op het gebied van het weergeven van de waarheid en vindt men dat belangenbehartiging daar aan ondergeschikt is.

Smoesjes

Smoesjes zijn niet-steekhoudende argumenten, die we gebruiken om te rechtvaardigen waarom we onze verantwoordelijkheid verzaken. We geven ermee aan waarom we vinden dat we niet mogen worden aangesproken op immoreel gedrag, waarom ons niets valt te verwijten. Met andere woorden, met smoesjes ontkennen we dat we verantwoordelijk zijn terwijl we dat wel degelijk zijn. Er bestaat een dunne, maar zeer belangrijke, scheidslijn tussen legitieme argumenten en smoesjes. Legitieme argumenten rechtvaardigen een bepaalde handeling, smoesjes worden gebruikt om (vaak achteraf) een handeling of keuze goed te praten. Het is niet altijd op voorhand mogelijk uit te maken of een bepaald argument legitiem is of een smoesje. Soms is een argument legitiem en pleit het mensen vrij van een bepaalde verantwoordelijkheid, terwijl het in een ander geval een smoesje is dat wordt gebruikt om verantwoordelijkheden te ontlopen.

Smoesjes bij het thema 'Omgaan met commerciële belangen'

  • De handeling is legaal
    Dat een handeling niet illegaal is, maakt een handeling nog niet moreel verdedigbaar. Zou je deze handeling tot wet willen verheffen en alle accountants kunnen opdragen?
  • Anderen doen het ook
    Zo kun je iedere eigen verantwoordelijkheid afschuiven. Waarom zou jij het zelf willen doen?
  • Ik benadeel niemand
    Onjuist. Je benadeelt het vertrouwen dat men in de accountant mag hebben.
  • Dit is een win-win situatie
    Niet iedere win-win situatie is aanvaardbaar. Bijvoorbeeld als er (hoge) morele kosten worden betaald. Men kan hierbij ook onderscheid maken tussen de lange en de korte termijn: wellicht is er sprake van een win-win situatie op de korte termijn, op de lange termijn kan de uitkomst heel anders uitpakken.
  • Mijn baas vroeg het aan me
    Maar de baas kan het fout hebben en een accountant in business wordt geacht een zelfstandig oordeel te vormen
  • Het is goed voor de omzet/winst/bonus
    Maar omzet/winst/bonus moet je eerlijk verdienen
  • Het is goed voor de relatie
    Maar is die relatie gebaat bij mogelijke verdenkingen van fraude, corruptie, manipulatie van informatie?
  • Anders kan de organisatie niet overleven in crisistijd
    Staat de overleving van de organisatie werkelijk op het spel? En is het laten prevaleren van commerciële belangen boven 'wetgeving/regelgeving/waarheid geen schade toebrengen' de oplossing voor overleving? Of maakt dat het probleem uiteindelijk wellicht zelfs groter?

Goede argumenten en tips

  • Transparantie
    Transparantie staat voor de vrije uitwisseling van informatie. In het rapport van de parlementaire enquêtecommissie vliegramp Bijlmermeer wordt het tegendeel van transparantie treffend samengevat in de vijf O's: onjuiste, onvolledige, onduidelijke, ontijdige of onvoldoende informatie verschaffen. Let op: Transparant zijn en alles weergeven kan zoveel nadelen hebben dat het in de argumentatie onterecht ondergeschikt gemaakt kan worden aan 'het dienen van het belang van de opdrachtgever of de organisatie waar men in dienst is'.
  • Belang van de opdrachtgever
    Natuurlijk dien je de belangen van de opdrachtgever zwaar te laten wegen. Maar deze zijn niet per definitie doorslaggevend. Let op: het dienen van het belang van de opdrachtgever of de organisatie waar men in dienst is, kan ten koste gaan van je rol als weergever van de waarheid.
  • Houden aan de wet
    Let op: als de wet beperkt wordt gehandhaafd, is de verleiding groot om de rek op te zoeken.
  • Betrouwbaarheid
    De opdrachtgever of de organisatie waar men in dienst is, is gediend bij een kritische accountant die standvastig is.

Hoe kun je jezelf beschermen tegen verleidingen of druk?

  • Het helpt om aan de voorkant verwachtingen te managen bij je opdrachtgever of de organisatie waar je in dienst bent. Bijvoorbeeld over de rol van de accountant in business bij het behartigen van commerciële belangen.
  • Mocht je toch onder druk komen te staan, dan kan het helpen om bijvoorbeeld:
    > Te wijzen op tegenstrijdigheid met interne codes, beleidsafspraken, e.d.
    > Te wijzen op risico's en consequenties
    > Bezwaren vast te leggen
  • De ervaring leert dat je eerder bezwijkt onder de druk als je de druk alleen draagt. Het helpt om problemen hieromtrent te benoemen. Je kunt hulp inschakelen in de lijn tot aan CFO's en CEO's.